काभ्रेको बनेपा नगरपालिका–७ मा एक पुरुषले श्रीमतीसँगको झगडापछि आफ्नै शरीरमा मट्टितेल खन्याएर आगो लगाएका छन्। पर्सा वीरगञ्जका अरूणकुमार यादवले शरीरमा आगो लगाएका हुन्। उनलाई शिर मेमोरियल अस्पतालमा उपचारपछि कीर्तिपुरको बोर्न अस्पताल रिफर गरिएको छ। यादवकी श्रीमती र जुम्ल्याहा छोरीलाई नियन्त्रणमा लिइएको छ।
नयाँ दिल्लीको विवेक इलाकामा रहेको अस्पतालमा आगलागी हुँदा कम्तीमा ६ नवजात शिशुको मृत्यु भएको छ। दिल्ली फायर सर्भिसका अनुसार राति ११:३२ बजे आगलागी भएको थियो। १२ जनाको उद्धार गरिए पनि ६ शिशुको मृत्यु भएको छ र अन्य ६ जनालाई भेन्टिलेटरमा राखिएको छ। आगलागीको कारण अझै खुल्न सकेको छैन।
भारतको राजकोटमा टीआरपी गेम जोनमा भएको भीषण आगलागीमा २८ जनाको मृत्यु भएको छ, जसमा बालबालिका पनि छन्। शव पहिचानका लागि डीएनए परीक्षण गरिनेछ। वेल्डिङको काम भइरहेको बेला सर्टसर्किटका कारण आगलागी भएको बताइएको छ। राज्य सरकारले मृतकका परिवारलाई आर्थिक सहयोग घोषणा गरेको छ।
दैलेखको जलजलेमा पेट्रोलियम पदार्थको अन्वेषणका लागि ड्रिलिङ अन्तिम चरणमा प्रवेश गरेको छ र चार महिनाभित्र सम्पन्न हुने अपेक्षा गरिएको छ। चिनियाँ सहयोगमा सञ्चालित यस परियोजनाले पेट्रोलियम उत्खननको व्यावसायिक सम्भाव्यता निर्धारण गर्ने लक्ष्य राखेको छ। यो ड्रिलिङ प्रक्रियामा करिब ७० जना कामदार संलग्न छन् र नेपालभर सम्भावित पेट्रोलियम ब्लकहरूको अन्वेषण गर्ने व्यापक प्रयासको हिस्सा हो।
प्रमुख प्रतिपक्षी दल नेपाली कांग्रेसले आजदेखि सडक प्रदर्शन गर्दैछ। बुधबारको केन्द्रीय समिति र संसदीय दलको संयुक्त बैठकपछि काठमाडौंको प्रदर्शनीमार्गमा आइतबार दिउँसो २ बजे प्रदर्शन सुरू हुनेछ। पीडितहरूको पक्षमा आवाज उठाउन र संसदीय छानबिन समिति बनाउन प्रदर्शन गरिनेछ।
भारतको गुजरातमा एउटा मनोरञ्जन पार्कमा आगलागी हुँदा कम्तीमा २७ जनाको ज्यान गएको छ। पाँच किलोमिटर परसम्म धुवाँ फैलिएको आगलागीमा बालबालिकासमेत परेका छन्। भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले घटनाप्रति दुःख व्यक्त गर्दै मृतकका परिवारलाई राहत र घाइतेको उपचारमा सहयोग घोषणा गर्नुभएको छ।
पोखरामा सूर्यदर्शन सहकारीको दुरुपयोगका कारण बचत गुमाएका व्यक्तिहरूको पीडा लेखमा वर्णन गरिएको छ। हाजी अलि मोहम्मद र उनकी श्रीमती रमजानी निशा लगायत धेरैजना गम्भीर आर्थिक र स्वास्थ्य संकटमा परेका छन्। सहकारीको ठगीले धेरै परिवारलाई दुःख दिएको छ, कतिपयले घर गुमाएका छन् र औषधि उपचार गर्न पनि सकिरहेका छैनन्।
समाजवादी विद्यार्थी युनियनका अध्यक्ष नेत्र चापागाईंले प्रारम्भिक बालविकास (ईसीडी) शिक्षामा सुधारको माग गर्दै ११ दिनदेखि माइतीघर मण्डलामा धर्ना दिइरहेका छन्। उनका मागहरूमा ईसीडी बालबालिकाका लागि दिवा खाजाको रकम वृद्धि र ईसीडी शिक्षकलाई न्यूनतम पारिश्रमिक सुनिश्चित गर्नु समावेश छ। उनको प्रयासका बाबजुद सरकारले अहिलेसम्म उनका मागहरूलाई सम्बोधन गरेको छैन।
रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले युक्रेनमा युद्धविरामको सङ्केत गर्नुभएको छ, जसमा केही सर्तहरू अन्तर्गत लडाईँ अन्त्य गर्न तयार रहेको बताउनुभएको छ। रुसले युक्रेनका विभिन्न क्षेत्र कब्जा गरिसकेको छ। तर युक्रेन र पश्चिमी देशहरूले पुटिनको यो संकेतलाई शङ्काको दृष्टिले हेरेका छन्, यसलाई रुसी स्वार्थ पूरा गर्ने नाटकको रूपमा लिएका छन्।
काठमाण्डौ महानगरले कलंकीदेखि महाराजगञ्जसम्मको सडक विस्तारको १५ वर्षको ढिलाइको विरोधमा सडक सुपेरीवेक्षण तथा अनुगमन कार्यालयको गेटमा एक ट्रक धुलो खन्यायो। मेयर बालेन्द्र शाहले काम अघि नबढाएसम्म दैनिक यो कार्य जारी राख्ने धम्की दिँदै भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रीलाई कारबाही गर्न आग्रह गरे।
प्रभु साह नेतृत्वको आम जनता पार्टी (आजपा)ले 'दलाल दलतन्त्र र लुटकारी व्यवस्था' विरूद्ध देशव्यापी अभियान सञ्चालन गर्ने निर्णय गरेको छ। यो निर्णय काठमाडौं कोटेश्वरस्थित पार्टी केन्द्रीय कार्यालयमा भएको बैठकमा गरिएको हो। अभियानले विदेशमा गएका कामदारहरूको अवैध रकम, भ्रष्टाचार र शैक्षिक सुधार जस्ता मुद्दाहरूलाई सम्बोधन गर्नेछ।
नेपाल विद्युत प्राधिकरणका कार्यकारी निर्देशक कुलमान घिसिङ सरकारको २०८० जाँचबुझ आयोगको प्रतिवेदन पूर्ण कार्यान्वयन गर्ने निर्णयपछि अप्ठ्यारोमा परेका छन्। आयोगको प्रतिवेदनले महसुल संकलनलाई निश्चित अवधिमा सीमित गरेपछि बक्यौता दाबी घटेको छ र वित्तीय अनियमितता उजागर भएको छ। घिसिङले अब यो निर्णय उल्ट्याउन प्रयास गरिरहेका छन्।
काठमाडौँ महानगरका मेयर बालेन्द्र शाहले भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्री रघुवीर महासेठलाई हरेक दिन एक ट्रक धुलो पठाउने घोषणा गरेका छन्। बालेनले कलंकीदेखि महाराजगन्जसम्मको अधुरो सडक निर्माणले काठमाडौँमा धुलो प्रदूषण र जनतालाई असुविधा पुर्याएको भन्दै आलोचना गरेका छन्।
प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल 'प्रचण्ड' उपप्रधानमन्त्री तथा गृहमन्त्री रवि लामिछानेका कारण कठिन अवस्थामा छन्। उनीहरूको सम्बन्ध बिग्रँदै गएको छ, जसले राजनीतिक अस्थिरता निम्त्याएको छ। प्रचण्ड सरकारको भविष्यको चिन्तामा छन्, विशेष गरी कांग्रेसले सहकारी ठगी प्रकरणमा लामिछानेको संलग्नताको आरोपमा संसदीय कार्यवाही अवरुद्ध गरिरहेको छ।
भारतको गुजरात राज्यमा शनिबार एक मनोरञ्जन पार्कमा भएको भीषण आगलागीमा कम्तीमा नौ जनाको मृत्यु भएको छ र धेरै घाइते भएका छन्। यो घटना राजकोट जिल्लाको टीआरपी गेमिङ जोनमा भएको हो। घाइते सबैलाई स्थानीय अस्पतालमा उपचारका लागि लगिएको छ। आगलागीको कारण अझै थाहा हुन सकेको छैन।
म्यानचेस्टर युनाइटेडले गत सिजनको फाइनलमा बेहोरेको हारको बदला लिँदै म्यानचेस्टर सिटीलाई २-१ ले हराएर एफए कपको उपाधि जितेको छ। अलेहान्द्रो ग्रानाचो र कोबी माइनोले युनाइटेडका लागि गोल गरे भने जेरेमी डोकुले सिटीका लागि एक गोल फर्काए। यो युनाइटेडको १३ औँ एफए कप उपाधि हो।
फोटो पत्रकार पूर्णिमा श्रेष्ठले एउटै सिजनमा तीन पटक सगरमाथा आरोहण गरेर विश्व कीर्तिमान कायम गरेकी छन्। उनले आज बिहान तेस्रो पटक चुचुरोमा पाइला टेकेर यो कीर्तिमान बनाएकी हुन्। यो उनको चौथो सफल सगरमाथा आरोहण हो। श्रेष्ठले विश्वका विभिन्न हिमालहरू पनि आरोहण गरिसकेकी छन्।
नेपाल र चीनको सीमा जोड्ने सात वटा नाका पाँच वर्षपछि पुनः खुलेका छन् भने अन्य सात नाका पनि उपयुक्त समयमा खुल्ने घोषणा गरिएको छ। यी नाकाहरू कोरोना महामारीका कारण बन्द भएका थिए। नेपालका उपप्रधानमन्त्री नारायणकाजी श्रेष्ठ र तिब्बतका उपाध्यक्ष सिलाङ निमाले तिब्बतमा आयोजित कार्यक्रममा नाका पुनः सञ्चालनमा आएको घोषणा गरेका हुन्।
एशिया न्युज नेटवर्क (एएनएन) ले प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाललाई पत्र पठाएर कान्तिपुर मिडिया ग्रुपका अध्यक्ष कैलाश सिरोहियालाई पक्राउ गरिएकोमा आपत्ति जनाएको छ। एएनएनका अध्यक्ष महाफुज अमनले यस्ता क्रियाकलापले लोकतान्त्रिक देशको प्रतिष्ठामा आँच आउने बताएका छन्। पत्रमा निष्पक्ष छानबिन र प्रहरी कारबाही तुरुन्त रोक्न आग्रह गरिएको छ।
रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले युक्रेनमा युद्धविरामको सङ्केत गर्नुभएको छ। उहाँले रुसी सेनालाई हालको स्थितिमा रोक्ने र कब्जा गरेको भूमि रुसकै हुने गरी युद्धविराम गर्न सकिने बताउनुभएको छ। तर युक्रेन र पश्चिमी देशहरूले यसलाई शङ्काको दृष्टिले हेरेका छन्, यो रुसी रणनीति हुनसक्ने भन्दै।
सङ्खुवासभाको किमाथाङ्कासहित सात वटा परम्परागत नाका आजदेखि खुलेका छन्। कोरोनाकालमा चीनले बन्द गरेका यी नाकाहरू परराष्ट्रमन्त्री नारायणकाजी श्रेष्ठ लगायतका विशिष्ट व्यक्तिहरूको उपस्थितिमा पुनः सञ्चालनमा आएका हुन्। यसले सीमापार व्यापारलाई बढावा दिने र स्थानीय बासिन्दाको जीवनयापनमा सुधार ल्याउने अपेक्षा गरिएको छ।
काठमाडौँ महानगरपालिकाका मेयर बालेन शाहले भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्री रघुवीर महासेठलाई दैनिक एक ट्रक धुलो उपहार पठाउने घोषणा गरेका छन्। शाहले फेसबुकमार्फत काठमाडौँको सडक विस्तार परियोजनाले धुलो र प्रदूषण बढाएको भन्दै आलोचना गरेका छन्। उनले यसले स्थानीय बासिन्दामा परेको असरलाई जोड दिँदै तत्काल कदम चाल्न आग्रह गरेका छन्।
छ वटा सहकारीको रकम अपचलनको छानबिन गर्न संसदीय छानबिन समिति गठन गर्ने तयारी भइरहेको छ। सत्तारूढ दलहरूले कार्यदल बैठकमा यो प्रस्ताव राख्ने सहमति गरेका छन्। राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीको आपत्तिका कारण रवि लामिछानेको नाम नराखी रकम अपचलनमा संलग्न व्यक्तिहरूमाथि छानबिन गरिनेछ।
पुर्णिमा श्रेष्ठले एकै सिजनमा तेस्रो पटक सगरमाथाको सफल आरोहण गरेर विश्व कीर्तिमान कायम गरेकी छिन्। शनिबार बिहान ५:५० बजे उनले चुचुरोमा पाइला टेकेकी थिइन्। यो उनको चौथो सगरमाथा आरोहण हो र एकै सिजनमा तीन पटक आरोहण गर्ने पहिलो महिला बनेकी छिन्। उनले ८ हजार मिटरभन्दा माथिका अन्य हिमालहरू पनि आरोहण गरिसकेकी छिन्।
संयुक्त राज्य अमेरिकाले युक्रेनका लागि २७ करोड ५० लाख अमेरिकी डलरको नयाँ सुरक्षा सहायता प्याकेज घोषणा गरेको छ जसमा गोला बारुद, आर्टिलरी राउन्ड र सटीक हवाई हतियार समावेश छन्। अमेरिकी विदेशमन्त्री एन्टोनी ब्लिन्केनले रसियासँगको युद्धमा युक्रेनलाई अमेरिकाको समर्थन दोहोरोर्याएका छन्। यो सहायता खार्किभ नजिकै रुसको आक्रमणलाई रोक्न मद्दत गर्ने उद्देश्यले प्रदान गरिएको हो।
काठमाण्डौका विभिन्न ठाउँमा भोलिदेखि पाँच दिन दैनिक ४ घण्टा बिजुली नआउने भएको छ। नेपाल विद्युत् प्राधिकरणले कीर्तिपुर, बानेश्वर, कुलेश्वर र जोरपाटी क्षेत्रमा भूमिगत तार जडान गर्ने भएकाले यस्तो व्यवस्था गरिएको हो। भोलिदेखि बिहान ११ बजेदेखि दिउँसो ३ बजेसम्म बिजुली अवरुद्ध हुनेछ। मौसम प्रतिकूल भएमा सटडाउन स्थगित गरिनेछ।
क्रिकेटर सन्दीप लामिछानेको टी-२० विश्वकपमा सहभागिता भिसा समस्याका कारण अझै अनिश्चित छ। उच्च अदालतबाट सफाइ पाए पनि उनको अमेरिकी भिसा स्वीकृत भएको छैन। नेपाल क्रिकेट संघ (क्यान) सरकारले र आईसीसीसँग मिलेर यो समस्या समाधान गर्न प्रयासरत छ, अन्य विकल्पहरू पनि विचार गरिंदैछन्।
उत्तर भारतमा तातो हावाको लहरले तापक्रम ४८.८ डिग्री सेल्सिअससम्म पुगेको छ। यो लहर आउँदो बुधवारसम्म जारी रहने अपेक्षा गरिएको छ, जसले पानी र विद्युत् अभाव निम्त्याएको छ। दिल्लीमा ऊर्जा माग उच्च विन्दुमा पुगेको छ र अस्पतालहरूमा गर्मीसँग सम्बन्धित बिरामीहरूको उपचार भइरहेको छ। स्थानीय बासिन्दाहरूले अत्यधिक गर्मीको सामना गरिरहेका छन्।
अन्तर्राष्ट्रिय अदालतको आदेशका बावजुद इजरायलले गाजाको रफाह शहरमा आक्रमण जारी राखेको छ। अदालतले आक्रमण रोक्न आदेश दिएको थियो, तर इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहूले आदेशलाई पक्षपाती भनेका छन्। दक्षिण अफ्रिकाले एक मिलियन भन्दा बढी प्यालेष्टिनी नागरिकलाई असर गर्ने हिंसाको कारण अदालतमा निवेदन दिएको थियो।
यस वर्षको सगरमाथा आरोहण अन्तिम चरणमा पुगेको छ। पर्यटन विभागका आधारशिविर कार्यालयका संयोजक खिमलाल गौतमका अनुसार ९० प्रतिशत भन्दा धेरै आरोहीले आरोहण पूरा गरेका छन्। बिहीवारसम्म पाँच सय ७० भन्दा धेरैले आरोहण गरेको विवरण सार्वजनिक भएको थियो। यस वर्ष पाँच जनाको ज्यान गएको र तीन जना हराइरहेका छन्।
दश वर्षअघि नेपालले पहिलो पटक टी-२० विश्वकपमा भाग लिँदा क्रिकेट जगतमा ठूलो प्रभाव पारेको थियो। कप्तान पारस खड्काका आत्मविश्वासी भनाइहरूले ध्यान तानेको थियो र अफगानिस्तानमाथि नेपालको जित विशेष रूपमा सम्झनलायक रह्यो। यो घटनाले नेपाली क्रिकेटको नयाँ युगको सुरुवात गरेको थियो र अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा नेपालको सम्भावना देखाएको थियो।
नवलपरासीको देवचुली डाँडा धार्मिक, ऐतिहासिक र प्राकृतिक महत्वका कारण पदयात्राको लोकप्रिय गन्तव्य बन्दैछ। यहाँबाट हिमाल र समथर फाँटहरूको दृश्यावलोकन गर्न सकिन्छ। गुफा र सांस्कृतिक स्थलहरू यहाँका आकर्षण हुन्। पर्यटकको संख्या बढ्दै गएपछि पूर्वाधार सुधार गर्ने प्रयास भइरहेको छ।
नेपाल सरकारको निरन्तर कूटनीतिक प्रयासपछि चीनसँग जोडिएका किमाथांकासहित अधिकांश व्यापार नाका आजदेखि पुनः सञ्चालनमा आउँदै छन्। कोभिड महामारीका कारण चार वर्षदेखि बन्द रहेका यी नाका खुल्न लागेका हुन्। यसले सीमा क्षेत्रमा भन्सार राजस्व वृद्धि, स्थानीय उत्पादनको बिक्री र रोजगारीका अवसरहरू बढाउने अपेक्षा गरिएको छ।
रेबिका थापा साहनी सम्भवतः नेपालकी पहिलो लामो दूरीको नाइट बस चालक हुन्, जसले नेपालगञ्जदेखि काठमाडौंसम्म बस चलाउँछिन्। धेरै चुनौतीहरू पार गर्दै उनले पुरुषप्रधान क्षेत्रमा प्रेरणादायी उदाहरण प्रस्तुत गरेकी छिन्। बस चलाउनुका साथै उनले अनाथालय पनि सञ्चालन गर्छिन्। उनको संघर्षपूर्ण यात्रा साहस र दृढताको उदाहरण हो।
नवलपरासीको छिपछिपे उपभोक्ता सहकारी संस्थाको रु १६ करोड ५८ लाखभन्दा बढी रकम हिनामिना गरेको आरोपमा सांसदसहित ३५ जनाविरुद्ध मुद्दा चलाउन प्रहरीले सिफारिस गरेको छ। १० जना हिरासतमा छन् भने सांसद गीता बस्नेतसहित २५ जना फरार छन्। अनुसन्धानले व्यवस्थापक योगेन्द्र पाण्डे मुख्य योजनाकार रहेको देखाएको छ।
नेपालमा कोरोना भाइरसको ओमिक्रोन भेरियन्टको नयाँ सव भेरियन्ट पत्ता लागेको छ। डेंगु संक्रमण पनि ५७ जिल्लामा फैलिएको छ। सरकार बजेट निर्माणको अन्तिम चरणमा पुगेको छ र विभिन्न राष्ट्रिय मुद्दाहरूमा अदालती कारबाही र पूर्वाधार परियोजनाहरूका बारेमा अपडेटहरू छन्।
काठमाण्डौ–तराई/मधेश द्रुतमार्ग सडक आयोजनाअन्तर्गत धेद्रे सुरुङमार्ग छिचोलिएको छ। मकवानपुरको बकैया गाउँपालिकामा निर्माणाधीन १,६५३ मिटर लम्बाइ रहेको यो सुरुङमार्ग निजगढबाट काठमाण्डौतर्फ आउँछ। नेपाली सेनाको व्यवस्थापनमा रहेको यो परियोजना राष्ट्रिय गौरवको आयोजना हो।
अमेरिकामा पहिलो अभ्यास खेलमा नेपालले ह्युस्टन हुरिकेनलाई ६ रनले पराजित गर्यो। नेपालको १४६ रनको लक्ष्य पछ्याउँदै ह्युस्टनले ८ विकेट गुमाएर १४० रन मात्र बनाउन सक्यो। नेपालको लागि अनिल साहले सर्वाधिक ४७ रन बनाए भने सोमपाल कामी र करण केसीले दुई-दुई विकेट लिए। नेपालले टी-२० विश्वकप अघि थप अभ्यास खेल खेल्नेछ।
एम्नेस्टी इन्टरनेसनलकी महासचिव आग्नेस कालामारले नेपाल भ्रमणका क्रममा कान्तिपुर मिडिया ग्रुपका अध्यक्ष कैलाश सिरोहियाको गिरफ्तारी आवश्यक नभएको बताइन्। उनले मिडियालाई दबाबमा राख्नु नहुने र अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको महत्त्वलाई जोड दिइन्। कालामारले प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालसँग संक्रमणकालीन न्याय र मानवअधिकारबारे छलफल गरिन्।
राप्रपाकी समानुपातिक सांसद गीता बस्नेतलाई सहकारीको रकम निजी कम्पनीमा लगेर अपचलन गरेको अभियोगमा मुद्दा चलाउन प्रहरीको सिफारिस गरिएको छ। नवलपरासी जिल्ला सरकारी वकिलको कार्यालयमा बुझाइएको प्रतिवेदनमा बस्नेतसहित ३५ जनालाई प्रतिवादी बनाइएको छ। यस्तै आरोप लागेका गृहमन्त्री रवि लामिछानेमाथि भने अनुसन्धान अघि बढाइएको छैन।
नेपालमा कोभिड–१९ को नयाँ सब भेरियन्ट केपी पुष्टि भएको छ। ४२ नमुनामध्ये १२ जनामा केपी 'वान' र १७ जनामा केपी 'टू' पुष्टि भएको छ। सिङ्गापुरलगायत केही देशहरूमा देखिएको यो भेरियन्ट चाँडो फैलने भए पनि लक्षण अन्य भेरियन्टसँग मिल्दोजुल्दो रहेको छ।
सनराइजर्स हैदराबादले दोस्रो क्वालिफायरमा राजस्थान रोयल्सलाई हराउँदै आईपीएलको फाइनलमा प्रवेश गरेको छ। हैदराबादले ३६ रनले जित हासिल गर्यो, जसमा राजस्थानले २० ओभरमा मात्र १३९ रन बनाउन सक्यो। हेनरिच क्लासनको अर्धशतकले हैदराबादलाई १७६ रनको लक्ष्य राख्न मद्दत गर्यो। अब हैदराबाद आइतबार कोलकाता नाइट राइडर्ससँग फाइनल खेल्नेछ।
शनिबार कर्णाली र सुदूरपश्चिम प्रदेश तथा देशका पहाडी भूभागमा आंशिकदेखि साधारणतया बदली रहनेछ भने बाँकी भूभागमा मौसम मुख्यतया सफा रहनेछ। कोशी, बागमती र गण्डकी प्रदेशका केही स्थानहरूमा मेघगर्जन/चट्याङ/हावा हुरीसहित हल्का वर्षाको सम्भावना रहेको छ।
बुद्धजयन्तीको अवसरमा प्रदर्शन भएका दुई नयाँ नेपाली चलचित्र ‘फर्की फर्की’ र ‘पुजार सार्की’ ले दर्शकको राम्रो साथ पाएका छन्। ‘फर्की फर्की’ ले हाउसफूल शो देखाएको छ भने ‘पुजार सार्की’ ले जातीय र वर्गीय विभेदको कथालाई प्रस्तुत गर्दै एकता र मानवताको सन्देश दिएको छ।