सीतारामको प्रेम कथा | Hamro Patro

सीतारामको प्रेम कथा

बाल्मीकि रामायणको अध्ययन पश्चात म निष्कर्षमा पुगें, यो हो नि त प्रो भनेंको । सीतारामको कथालाई बिवाह संग हैन प्रेम संग बढि जोडेर हेरिन जरुरी छ । रामायणको तुल्सीदास अनि बाल्मीकि दुबैको पुस्तकहरु पाइन्छ, तुल्सीदासको रामायणलाई धेरै सम्म बिचारप्रधान लेखनका रुपमा लिइन्छ भनें बाल्मीकिको रामायण लेखनलाई यर्थाथ चित्रणका रुपमा लिइएको छ ।
हजारौं बर्षअघिका यि प्रसंगलाई यिनै पुस्तकहरु ले नै त हामीमाझ जिवीत राखेका छन नि हैन त ?

जनकपुरधामको बगैंचामा अयोध्या वाट घुम्न पुगेका राम अनि मिथिला राज्य कि राजकुमारी सीता को बिवाहका प्रसंग र कारणहरु लाई धर्नुबिधा अनि केवल संयोगका रुपमा सनातन धर्म अनुयायीहरुले लिनु भ्रम या अर्धसत्य मात्र हो । राम र सीता बिचमा प्रथम देखादेख बगैंचामा भएको बताइन्छ अनि आजभोलीका चलचित्रमा झैं लभ एट फस्र्ट साइट झैं यि दुई सुकुमार प्रेमीहरु प्रेमसमबन्धमा परिसकेको भनक बाल्मीकि रामायण दिन्छ । 

बिवाह त केवल प्रेमको पुरक मात्र हो, सीताराम कथामा । 

 हजारौं बर्ष अघि देखि नै हाम्रो समाजले प्रेमका बारेमा अध्ययन गरेको छैन्, अन्वेषण गरेको छैन् । प्रेमलाई पर्दाम राखेर सर्मपण लाई उजागर गरेको ईतिहासले सीताराम को प्रेम कथालाई न्याय भनें दिन नसकेकै हो । प्रेम भन्दा पनि बिवाह जोडीका रुपमा राम अनि सीतालाई उदहारण दिइन्छ, यस प्रेमलाई आज मैले जानेसम्म उजागर गर्नेछु भन्ने जर्मको छ ।

थाईल्याण्डको फायाप बिश्वबिधालयका अन्र्तधार्मिक परिषदका सदस्य गुरुहरु ले अन्र्तधार्मिक भेटघाट कार्यक्रममा नेपालवाट मलाई बोलाइयो । सन् २०१५ को कुरा हो, भारतीय कृष्णभक्त गुरु संग मेरो सीतारामको प्रेम बिषयमा अबेर सम्म बार्ता भयो ।उन्को तर्क अड्कियो, यदि राम प्रेमी हुन र सीतासंग उनको मायाको गुणमा दोष आएको थिएन भनें किन गर्भवती सीतालाई एकजना प्रजाको अप्रत्यक्ष दोषरोपणका आधारमा जगंल पठाए भन्ने बिन्दुमा । मैले आफ्नो तर्क राखें, शायद उनले बुझे होलान् भन्ने अपेक्षा अझै छ । प्रेमको बिम्बलाई बलिदानको आधारमा शुद्ध पार्ने जर्मकोका रुपमा बुझाउने प्रयास मेरो सधैं रहेको छ । राम सीतासंग यति चोखो प्रेम गर्दथे कि त्यस प्रेमको आक्षेप मेटाउन प्रेमीका लाई समेत जगंल पठाउन उनि तैयार भए । अहिलेको सांसाररिक परिवेशमा यस प्रेमको गहिराई बुझ्न गाह्रो छ किनभनें अहिले धेरै धारणाहरु मिलन, आशक्ति अनि नाफाघाटाको तराजुमा राखेर मात्र तौलिइन्छ । त्यस जोखाई माथी सीतारामको पिरतीले अझै पनि उत्सर्ग प्राप्त गरेको छ । अनि अर्को तर्फ सीताले पनि रामसंग यति चोखो पिरती गरेकी छिन कि रामका हरेक बचनलाई बिना कुनै संकोच उनी पालना गर्दछिन् । रामको एकबचन लाई शिरोधार्य गरेर जगंल पस्न सक्ने गर्भवती सीता र राम बिचको प्रेम अनि मर्यादाले निम्त्याएको बिछोड लाई संसारले बुझेर आत्मसाथ गर्न जरुरी छ । प्रेमको अन्त्य मिलन मात्र नभई बिछोड या बलिदान पनि हो, बुझ्न जरुरी छ । हरेक बर्षको बिवाहपञ्चमीले पनि हामीलाई यसै कुरा सम्झाएर जाने गर्दछ ।
रामायण पढ्ने हरेक पाठकले आखिर किन भनेंर थकथक मान्ने गर्दछन् अन्त्यमा आएर । आखिर किन ? सीता छुटिन पर्यो सबैको प्रश्न छ । तर सीता नै मात्र ति एक चरित्र हुन जसले रामायण वरिपरि कहिँकतै रामको निर्णय बिरुद्ध या असहमतीमा प्रश्न या दुबिधा उठाउदिनन् । उन्को यो भाव, सम्मान अनि सहमती के प्रेम हैन ? रामले सीतालाई जगंलमा पठाए किनभनें त्यो सीता गएकी हैनन बरु रामको आफ्नै अशं पनि उनीसंगै गएको हो, पीडा दुबैतर्फ नै हुन्छ नि माया मा । दशरथ राजाले छोरालाई बनवास जाउ भनेर अकस्मात भन्दा पनि बुहारी सीता ले बिना कुनै प्रश्न जगंल गइन्, रामको मर्यादा र निर्णयलाई सीताले सदैव आत्मसाथ र सम्मान गरेको पाइन्छ ।

कहिँ कतै नारीवादी कोणवाट भनें सीतालाई निरिह पनि नपाइएको हैन तथापि रामले सीतालाई गरेको सम्मान, स्नेह अनि सम्बोधनले घरि घरि सीताको रामको हृदयमा भएको बिराज वासको याद दिलाँउछ ।
 न त राम न त सीता ? दुबैको मनमा अर्को नारी या पुरुषको धारणा आएको छैन् । यो केवल प्रेममा मात्र हुन्छ । सीता राम बिवाह त केवल प्रेमको पुरक मात्र हो, यि जोडी प्रेमको प्रभुत्व श्रेणीमा पर्दछन् । सीताको अग्निपरीक्षाका खण्डहरु अर्थात रामायणको उत्तराखण्ड पछि आएर श्रुती अनि स्मृतीका आधारमा जोडिएका तर्क पनि छन् । श्रुती भनेंको सुनेका आधारमा र स्मृती भनेको सम्झनाका आधारमा । यी कुराहरु अन्य खण्डहरु झैं यर्थाथ नहुन पनि सक्छन् र भएमा पनि केही थपघट भएको पनि हुन सक्छ ।
एउटा कुरा भनें अकाट्य छ, सीताको पतीव्रताको आधार मापनका निमित्त रामले गरेको बलिदान ले गर्दा हजारौं बर्षपछि पनि ठूलो असर छ । अहिले सम्म पनि एकनारी र एक पुरुषको प्रेमसमबन्ध र बफादारिता स्थापित गराएको छ । पतीव्रता र पत्नीव्रता दुबैतर्फ को यो बफादारिता पनि सीतारामको प्रेमले संसारलाई सिकाएको हो, सीताराम अमर रहुन ।


सुयोग ढकाल