आज तिहारको चौथो दिन- गोरु तिहार, हल तिहार र गोबर्धन पूजा जस्ता बिभिन्न नामले मनाईदैछ । गोरुको पूजा गरिने भएको हुँदा यस पर्वलाई गोरु तिहार भनिएको हो । खेतबारी जोत्ने र गाडा तान्ने गोरुको सम्मान स्वरुप गोरु तिहार मनाईएको हो । बर्षभरी अन्न उब्जाउन हलो तानी मानिसहरुको पालनपोषण गर्ने गोरूको विशेष पूजा गरिएको हो । यस दिनलाई हल तिहार पनि भनिन्छ । सयपत्री लगायत अन्य फुलको माला उनेर गोरु र बहरलाई माला लगाई चामलको रोटी (बाबर) पकाएर खान दिईन्छ । गोरु पूजागर्दा चामलको पिठोमा विभिन्न खालका रंग मिसाएर रंगिचंगी बनाई ढाडमा बुट्टावाला छाप बनाईदिने गरिन्छ ।
आज गोबरलाई गोबर्धन पर्वतको प्रतीकका रुपमा गोबर्धन पूजा गरिन्छ । गोवर्धन पूजा तिहार चाडभित्रको एउटा प्रमुख पर्व हो । पौराणिक कथा अनुसार गोबर्धन पर्वतमा ग्वालाहरूसंगै भगवान कृष्ण पनि बस्दथे । ग्वालाहरू देवराज इन्द्रको पूजा गर्दथे, तर जति भक्ति गरेपनि उनीहरूले इन्द्रबाट केहि पाउँदैनथिए । गोकुलवासीहरूलाई केही नदिने इन्द्रको पूजा किन गर्नु भनि श्रीकृष्णले एकदिन गोकुलवासीहरुलाई भनेपछि उनीहरुले पनि पूजा गर्न छाडे । बरु इन्द्रको साटो उनीहरुले खनिज, घाँस, पानी र दाउरा दिने गोबर्धन पर्वतको पूजा गर्न थाले । आफ्नो सट्टा गोबर्धन पर्वतको पूजा हुन थालेपछि इन्द्रले पनि रिस थाम्न नसकि गोकुलमा भिषण असिना पानीको बर्षा गराईदिए । गोपालहरु असिना पानीले त्राहित्राही बनेको देखेर कृष्णले गोवर्धन पर्वतलाई हातले उचालेर सवै गोकुलवासीको कल्याण गरी आश्रय दिए । अन्त्यमा इन्द्रले आफ्नो हार स्विकार गरी कृष्ण समक्ष क्षमा मागे । भनिन्छ, उक्त दिन कार्तिक शुक्ल प्रतिपदाको दिन भएको र त्यसै समयदेखि गोवर्धन पूजाको आरम्भ भएको हो ।
गोबर्धन पूजा सकिएपछि आजैदेखि देउसी खेल्ने चलन पनि छ । देउसीमा नाचगान गरी घरघरमा आर्शिवाद बाँडिन्छ । देउसी खेल्ने प्रचलन बली राजाको पालादेखि शुरु भएको भनाई छ । तिहार पर्व देउसीकै कारण पनि लोकप्रिय बनेको हो । देउसेहरुले परम्परागत भेषभूषा लगाएर बली राजाका प्रतिनिधिका रुपमा विभिन्न देवकथा, उपकथा, शुभवचनहरु भट्याउँदै नाचगान गर्दछन् र श्रद्धापूर्वक प्राप्त गरेको दान दक्षिणा ग्रहण गर्दछन् । लक्ष्मीपूजाका दिनदेखि भैलो खेलिन्छ भने गोरु पूजाका दिनदेखि यसरी देउसी खेल्ने चलन रहेको छ ।
कात्तिक शुक्ल प्रतिपदा अर्थात तिहारको चौथो दिन नेवारी समुदायमा भने म्ह: पूजा गरेर धुमधामका साथ मनाइन्छ । नेवारी समुदायका हरेक घर परिवारका सदस्यहरु भेला भएर म्हः पूजा गर्ने चलन रहेको छ । नेवारी भाषामा म्हः भनेको शरीर हो । म्हः अर्थात आफ्नै शरिरको पूजा गर्ने अनौठो र रोचक पर्वका रुपमा यो पर्व रहिआएको छ । आफ्नो शरीरलाई परमात्मा मानेर आफूले आफैंलाई आराधना गरी शरीरभित्रको चेतनपुञ्जलाई पूजा गरिन्छ । समग्र देवी देवता, ऊर्जा शक्ति, विश्व-ब्रम्हाण्ड मानव शरीरभित्र नै रहेको विश्वास गरी यस्तो अभुतपूर्व शरिर नै परमेश्वर इश्वरको बासस्थल भएको विश्वास गरी आफ्नै शरिरको पूजा गरिन्छ । अर्को अर्थमा आफ्नो उद्धार आफैले मात्र गर्न सकिने म्ह: पूजाको दार्शनिक पक्ष रहि आएको छ । शरीरमा शान्ति नभएसम्म आत्मशान्ति नहुने भएकाले तान्त्रिक विधि अनुसार म्हः पूजा गरिन्छ । म्ह: पूजागर्दा अष्ट चिरञ्जीवीको प्रतिक र अष्ट ऐश्वर्य झल्कने आकर्षक मण्डप बनाएर त्यसमा आत्मस्वरूप पूजा गरिन्छ र सोहि मण्डपमाथि बिभिन्न खाद्यवस्तु राखेर आफैंले आफैंलाई खुवाईन्छ ।
आज नेपाल सम्बत् समेत फेरिने भएकोले नेपाल सम्बत् अनुसारको नयाँ वर्ष पनि मनाइन्छ । राष्ट्रिय विभूति शंखधर साख्वाःले ११३५ वर्षअघि देशभरका जनतालाई ऋणमुक्त पारेर चलाएको सम्बत् नै नेपाल संवत् हो । उक्त दिन आजै भएकोले नेपाल सम्बत् अनुसार नयाँ वर्ष मनाईन्छ । यस उपलक्ष्यमा ‘न्हू दँया भिन्तुना’ भन्दै देशैभरी र विदेशमा समेत भिन्तुना र्याली निकालिन्छ । नेपाल सम्बत् चन्द्रमासमा आधारित समय चक्र अथवा साल हो । विशेषत: नेवार समुदायले मान्ने यो संवत नेपालको मौलिक सम्बत् पनि हो । तत्कालिन अवस्थामा भक्तपुरका राजा राघव देवको आदेश अनुसार सरकारी कार्यालहरुमा यो सम्बत् लागू गरिएको थियो भने पछि चन्द्र शमशेरको कार्यकालसम्म प्रचलनमा रह्यो । यो सम्बतको पहिलो दिन बिक्रम सम्बत् अनुसार कार्तिक शुक्ल पक्षका दिनमा पर्दछ । यो सम्बत् अनुसार एउटा औंसीबाट अर्को औंसीलाई एक चन्द्रमास गणना गरिएको छ । सोहि अनुसार १२ औंसीको एक वर्ष मानिएको छ, जस अनुसार ३५४ दिनको एकवर्ष हुन जान्छ । नेपाल सम्बत् अनुसारका महिनालाई क्रमश: कछला, थिंला, पोंहेला, सिल्ला, चिल्ला, च्वला, बँछला, तँछला, देल्ला, गुँला, ञला र कौला भनिन्छ । यो सम्बत् हाल आधिकारिक रूपमा प्रयोगमा नआए पनि नेपाल सरकारले निर्णय गरी मान्यता प्रदान गरेको छ । नेवार समुदायमा चैं यो सम्बत निकै प्रयोगमा रहेको छ ।
- हाम्रो पात्रोको लागि बाबुराम भण्डारीले तयार पार्नु भएको
Liked by:
