संविद ढकाल - Mar 15 2024 परिचयः
प्रस्तुत उपहार रहस्य एउटा बाल उपन्यास हो । यसलाई कृष्णदीप सिग्देलले लेख्नुभएको हो । याे पुस्तक साङ्ग्रिला पुस्तक प्रा.लिद्वारा प्रकाशन भएको हो । उपन्यासको चित्राङ्कन समित श्रेष्ठबाट भएको हो । यस बालउपन्यासमा ९ वटा भागहरू छन् । यसको भाषा सम्पादन निर्मला चापागाईंबाट भएको हो । यस बाल उपन्यासमा पृष्ठको सजावट सम्मन श्रेष्ठबाट भएको हो। यो किताब निकै रमाइलो छ । किताबमा जासुस बन्न खोज्ने पात्र सरोजको बारेमा लेखिएको छ । यस किताबमा १११ पानाहरू छन् । मलाई यो पुस्तक निकै मन पर्यो ।
कथावस्तु
बिहान आमाको चस्मा हराउँछ । सरोज सरोजाले जताततै खोजे तर भेट्टाएनन् । अन्त्यमा सरोजले आफ्नो आइग्लासबाट हेर्दा आमाले राखेको ड्रेसिङ रुमको नजिक भएको आमाको कपालको रौँलाई बिरालोको रौँ देखेर बिरालोलाई दोष दिन्छ । तर अन्त्यमा बुबा र आमाको चस्मा साटिएको हुन्छ । सलोजाले सरोजलाई जिस्काई । सरोजको रिस मरेको थिएन । त्यसैले उनीहरू स्कुल जाँदा र आउँदा एकचोटि पनि बोलेनन् । केही समयपछि सरोज र सलोजाको वर्षे बिदा सुरु भयो । सरोज गृहकार्य धेरै भयो भनेर चिन्ता गरिरहेको थियो । उता दिदीले भने नियमित गृहकार्य गर्दागर्दै सिध्याउन थालिसकेकी थिई । मेला पनि सुरु भएको रहेछ । आमाले सरोज र सरोजलाई दुवैलाई रु.५०० दिनुभयो । दुवैजना मेलामा गए । सलोजाले विद्यालय परिचय पत्र ल्याएको हुनाले १० रुपैयाँ तिर्नुपर्यो र सर्लकले विद्यालय परिचय पत्र नल्याएको हुनाले उसलाई ५० रुपैयाँ तिर्नुपर्यो । सर्लक साथीभाइहरूसँग खेल्यो र सबै पैसा सकायो। दिदी भने राम्रा कुरा किन्न थाली । अन्त्यमा दूरबिन किन्ने बेलामा सर्लकलाई पैसा पुगेन । र उसले दिदीसँग पैसा माग्यो। दिदीले एउटा किताबको दुईटा भाग किन्ने बेलामा सर्लकलाई पैसा दिएर एउटा भाग मात्रै किनी र सर्लकले दूरबीन किन्यो । अर्को दिन सर्लकले एक्कासी खुत्रुके फुटायो। सलोजाले पैसा दिन भनेर भन्ठानी तर सर्लकले पछि दिउँला भनेर कुरा टार्यो। साँझ बुवा आइपुग्नुभयो । तर ढोकामा ताल्चा लागेको थियो । बुबा एकछिन त्यही कुर्नुभयो र सलोजा पनि आई । सलोजाले विद्यालयबाट छिटै आएको कुरा बताई ।
यो त बुबाले सबै तरकारीहरू मिसाएको जोगी तरकारी बनाउनुभयो । र आमा पनि आउनुभयो । अन्त्यमा सर्लक आयो । सबैले सर्लकलाई कहाँ गएको भनेर सोध्नुभयो । सर्लक खासमा दिदीको लागि जन्मदिनको उपहार तयार पार्न गएको थियो । उसले दिदीलाई सर्प्राइज दिन खोजेको थियो । उसले सरिता दिदीको औँठी नालीमा खसेको र त्यसलाई झिक्दा समय लागेको कुरा जोड्यो। र बिहे नगरेको सरिता दिदीलाई बिहे गरेको भनेर ढाँट्यो। निन्द्रामा भएको सर्लक घन्टीको टङटङ आवाजले बिउँझियो । दिदीको जन्मदिन भएको हुनाले उसले उल्टै दिदीलाई आशीर्वाद दियो। र केटा साथी (Boyfriend) को कुरा जोड्यो । अर्को दिन विद्यालयको प्रार्थना समयमा पुण्य गुरुबाले गुरुबाले सलोजाको लागि अपरिचित उपहार आएको र त्यो शुभचिन्तक भएको बताउनुभयो । गिफ्टसँग एउटा बधाई ज्ञापन पत्रसमेत थियो । त्यसपछि विद्यालयभरि खल्लीबल्ली मचियो । सबैले सलोजाको ब्वाइफ्रेन्ड भने र सलोजालाई जिस्क्याए । सलोजामा उपहारमा के छ भन्ने कौतुहलता थियो । तर उसले घरमै गएर खोल्ने सोची । पुण्य गुरुबाले सबैलाई सरोजहरूले जिस्काएको कुरा थाहा पाउनुभयो र सबैलाई सम्झाउने बुझाउने गर्नुभयो। सलोजा निकै दुःखी थिइन् बाटोमा पनि उनले सरोजसँग बोलिनन्। र घरमा गएपछि सबैजना मिलेर त्यो उपायलाई खोले। त्यो उपहार त सलोजाले मेलामा किन्न खोजेको किताबको भाग दुई रहेछ। बुबाआमाले पनि त्यो सन्देश पढ्नुभयो । अन्त्यमा सलोजाले सोची सलोजाले एक त किताब किनेको कुरा कुनै पनि कक्षाका केटाहरूलाई थाहा थिएन। अर्को त उसको कक्षामा कसैले पनि यसरी सन्देशमा केरकार गर्दैनन् र अर्को कुरा त उसको कक्षामा यति धेरै अशुद्ध लेख्ने कोही पनि थिएन । अन्त्यमा सलोजालाई सरोजपति शङ्का लाग्यो। अन्त्यमा सलोजाले सरोजसँग गिफ्ट मागी । त्यही गिफ्ट हो भन्दा कुरा फुस्कियो । र त्यसपछि भाइब जासुस बन्न खोजेको तर दिदी जासुस भनेको कुरा प्रष्ट भयो ।
पात्रहरूः
यस कथाका मुख्य पात्र सरोज र सलोजा हुन् । अन्य सहायक पात्रहरू सन्तोष, फुलमाया, झुमा, पुण्य गुरुबा, सरिता, सिर्जना, जनक, जानकी, अनिल, मिना, नरेश, न्युटन सर, रमिला, चम्पाकली, जयराम, सपना, आदि हुन् । बिरालो भने मानवेतर पात्रको रूपमा आएको छ। यस बाल उपन्यासमा जयराम सरोज र सलोजाको बुबा र सपना सरोज र सरोजाको आमाको रुपमा आएका छन् । र अन्य सबैजना सरोज र सरोजाको साथीहरू र शिक्षक रहेको साथी रहेको बताइएको छ ।
मूलभाव/सन्देश
सलोजाको जन्मदिनमा सलोजाले उपहार प्राप्त गरेर कसले पठाएको भनेर थाहा नपाउनु र त्यसबारे खोज्दै गर्दा अन्त्यमा त्यो उपहार आफ्नै भाइले दिएको हुनु यस बाल उपन्यासको मुख्य मूलभाव र सन्देश हो । यस उपन्यासमा दिदीभाइको प्रगाढ माया प्रेमको बारेमा वर्णन गरिएको छ । दिदीले किन्न खोजेको पुस्तकका दुई भाग नकिनेर आधा भाग मात्रै किनी बाँकी पैसा भाइको लागि सहयोग गर्नु दिदी र भाइको प्रेमको अतुलनीय नमुना हो । त्यसैगरी भाइले पनि दिदीप्रतिको प्रगाढ स्नेह प्रकट गरेका छन् । उदाहरणको रुपमा भाइले दिदीको जन्मदिनमा मायाको चिनो स्वरूप थाहा नपाउने गरेर आश्चर्यमय ढङ्गले दिदीलाई उपहार प्रदान गर्नु यस कथाको अर्को मूलभाव तथा सन्देश रहेको छ ।
पुस्तकमा गरिएकाे नयाँ प्रयाेग
पात्रका कुरा, पात्रका गुनासा
कथामा भएका सबै पात्रहरूले जीवन पाइसकेको लेखकले दाबी गरेका छन् । उनले लेखकका गुनासाहरूलाई पनि कथामा प्रस्तुत गरेका छन् । सरोजले आफू बुद्धु भनेर लेखेको भन्दै गुनासो पोखेका छन् । सरिताले कहिल्यै बिहे गरेको छैन भनेर गुनासो पोखेकी छिन् । र अन्य विद्यार्थीहरूले आफूलाई नराम्रो भूमिकामा खेलाएको भन्दै रिस पोगेका छन्। र बिरालोले बिहे भएको छैन भनेको छ। र सरोज र सलोजाका बुवाआमाले नाम किन प्रष्ट नपारेको भन्दै गुनासो गरेका छन्। सलोजाले केही पनि गुनासो गरेकी छैनन्। पात्रहरूका कुरामा सर्लकले कसरी उपहार ठिक समयमा ल्याए भन्ने पनि खुलाएको छ । सर्लकले घरकै ल्यापटपमा चिठी टाइप गरेका रहेछन् र प्रिन्ट पनि घरमै गरेका रहेछन् । दिदीको जन्मदिनको अघिल्लो दिन सर्लकले पुस्तक प्रदर्शनीबाट किताब किनेका रहेछन् । उसले सर्भिसको अफिसमा गिफ्टको प्याकेट बुझाएको रहेछ । पैसा बढी लिए पनि र्भिसिङ अफिसले भनेकै ठाउँमा र भनेकै समयमा पुर्याएको थियो।
परिवेश
यस कथामा सरोजकोर सलाेजाको घर, विद्यालय जाने बाटो, सर्भिस अफिस, मेला भएको मैदान, भोजन गृह, विद्यालय आदि स्थलगत परिवेशका रूपमा आएका छन्। आमाको चस्मा हराउनु र बुबा र आमाको चस्मा साटिनु, मेलामा सर्लकले दूरबिन किन्नु, दिदीसँग सर्लकले पैसा माग्दा दिदीले एउटा किताबको दुईटा भाग किन्न नपाउनु, सर्लकले खुत्रुके फुटाउनु, विद्यालयबाट ढिलो आउनु र सरिता दिदीको औठी झिकेको भनेर ढाँट्नु, सलोजाको जन्मदिन आउनु र जन्मदिनमा शुभचिन्तकबाट उपहार पाउनु, विद्यालयका साथीहरू सबैले सलोजाको बोइफ्रेन्ड भएको भन्नु, सलोजा निराश हुनु, बुबाआमालाई भन्नु, बुबाआमासँगै बसेर सन्देश पढ्नु र गिफ्टको प्याकेट खोल्नु, सलोजाले मेलामा नकिनेको एउटै पुस्तकको अर्को भाग पाउनु, र अन्त्यमा सलोजाले धेरै प्रमाणहरू फेला पारेर सरोजले गिफ्ट ल्याएको थाहा पाउनु आदि सबै अवस्थागत परिवेशका रूपमा आएका छन् । यी सबै घटनाहरू दुईदेखि तीन साताको अन्तरालमा भएको अनुमान गर्न सकिन्छ । यसलाई कालगत परिवेशको रूपमा हेर्न सकिन्छ ।
भाषाशैली
यस कथामा सुन्दर भाषाशैलीको प्रयोग गरिएको छ। यस उपन्यासमा तत्सम तद्भव र आगन्तुक शब्दको सुन्दर संयोजन गरिएको छ । उपन्यासमा विभिन्न बिम्ब प्रतिक र कुशल अलङ्कारको कुशल व्यवस्थापन गरिएको छ । छोटामिठा वाक्यहरू राखिएको छ । त्यसैगरी विभिन्न उखान टुक्काको पनि प्रयोग गरिएको छ। पात्र अनुकूलको भाषाशैलीको प्रयोगले प्रस्तुत उपन्यास निकै गहकिलो बनेको छ ।
निष्कर्ष तथा सिफारिस
यस बाल उपन्यासमा बालबालिकाहरूको मनोविज्ञानलाई केलाउने प्रयास गरिएको छ । विद्यालय जीवनमा हुने विभिन्न खालका रोचक र रमाइला पक्षहरूलाई पनि यसमा चित्रण गर्ने कार्य गरिएको छ। विद्यालय तथा घरपरिवारमा हुने रोचक तथा घोचक पक्षलाई पनि यस उपन्यासमा सुन्दर तरिकाले चित्रण गरिएको पाइन्छ । दिदी र भाइ एक आपसमा कहिलेकाहीँ रिसाएता पनि उनीहरू बीचको सुमधुर सम्बन्धलाई अत्यन्तै सुन्दर ढङ्गले बयान गरिएको पाइन्छ । त्यसैले म यस पुस्तकलाई ५ देखि ६ कक्षाका भाइबहिनीहरूलाई निकै उपयुक्त भएको हुनाले एकपटक पढ्नका लागि सिफारिस तथा अनुरोध गर्छु ।
संविद ढकाल
कक्षा ६ ‘काब्रु’
डियरवाक सिफल स्कुल
पुस्तक समीक्षा: उपहार रहस्य
Liked by:
