उदाउँदो प्रविधिमा नेपालको भविष्य : युवा वैज्ञानिक विशेष खनाल | Hamro Patro

ब्लग - साहित्य / हाम्रो लेख

उदाउँदो प्रविधिमा नेपालको भविष्य : युवा वैज्ञानिक विशेष खनाल





८ वर्षजति विदेश बसी, म नेपाल फर्किएको ८ महिना भएछ । विज्ञान-प्रविधिमा नेपालमै उच्चगुणस्तरीय अनुसन्धान गरिरहेका युवा वैज्ञानिकहरुको तर्फबाट कुराहरु राख्ने अवसर प्रदान गरिदिनुभएकोमा म नेपाल सरकारप्रति आभार प्रकट गर्दछु । उम्दो विज्ञान-प्रविधि र नवप्रवर्तनबाट आर्थिक-समाजिक रुपान्तरण गर्दै सुखी र समृद्ध नेपालीको अवस्था, एक युवा वैज्ञानिकको रुपमा मैले परिकल्पना गर्दा कस्तो होला त ।

आउनुहोस्, एकैछिन् संगै कल्पनामा डुबौँ :
स्याटलाईट र ड्रोनका आँकडाहरुबाट आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स अर्थात् एआईले, यस बर्ष कुन बाली कहिले लगाउने भन्ने दिएको सुझाव अनुसार खेती सकाएको खुशियालीमा मुसहर दाईले सम्पूर्ण छिमेकीहरुलाई बोलाई आफ्नो घरमा खाना खुवाउँछन् ।

आछामको पाखामा कुटु-कुटु गरी खन्ने, अनि मिलाएर बीउ छर्ने स-साना रोबोटका चर्तिकला हेरी आमा-समुदाय देउडामा नाचिरहेका हुन्छन् । सोही माहोलमा एउटी आमा अचानक भुईमा लड्छिन् । तुरुन्तै अाकस्मिक-उपचार सामग्री ड्रोनबाट त्यहाँ आईपुग्छ । देउडामा अघि नाचिरहेकी १२ कक्षाकी बहिनीले ती आमालाई सदरमुकामको साटो नजिकको हेल्थपोष्ट लगे पुग्ने कुरो ड्रोनमै आएको मोबाईल फोन जत्रो स्मार्ट अल्ट्रासउण्डलाई प्रयोग गरी थहा पाउँछिन् ।

पर्साका ७ कक्षे बालकसंगै खाना खाँदा उसको आमा छेवैमा भुनभुनाएको लामखुट्टे देखेर, डेङ्गु उन्मूलन गर्ने प्रविधि विकास गरेको अन्वेषण संस्था त्यहि खोला-पारि भएकाले भोलि छोरालाई त्यहाँ घुमाउन लाने सुनाउँछिन् ।

मनाङ्गका शेर्पा गुरुङ हजुरबुवा जनकपुर घुम्न जाँदा मिथिला संस्कृतिबारे guide हजुरआमाले मैथिलीमा सुनाएको कुरा स्मार्ट-earphone बाट शेर्पा गुरुङ भाषामा सुनेर मख्ख पर्छन् ।

दुई पुराना मित्रहरु एउटा रमाईलो पार्कमा भेटी स्मार्टफोनबाट ब्लकचेन वा अझ उन्नत प्रविधिबाट ढुक्कसंग जग्गा किनबेच गर्छन् ।

काठमाडौँको प्राचिनकालिन अवस्थाको जीवन्त अनुभूति गराईदिने virtual reality संग्राहलयमा रोमान्चित भई फर्किदै गरेका दुई केटकेटिहरु, त्यति बेलाका मन्दिर, पाटि-पौवा, पोखरी, ढुंगेधाराहरु सबै पुनरउत्थान गर्न कुन विषय अध्ययन गर्नुपर्छ होला है भन्दै गफिन्छन् । छेवैमा, संसारमा अधिक मूर्ति र हस्तकला विक्री हुने कम्पनीका शिल्पकार दाई दुर्घटनामा हात काटिएपछि फेरिएको आफ्नो 3D printed हातले मूर्तिमा बुट्टा कुँदिरहेका हुन्छन् ।

शारीरिक हाउभाउ र अनुहारको भावभंगीबाट मुड आफैँ थहापाई त्यसै अनुसारको गीत-संगीत बजाईदिने नेपालमा बनेको सफ्टवेयर App संसारको सबैभन्दा बढि प्रयोग गरिने App मा उक्लेको कुरो भाईरल भईरहेको छ ।

अब हामी अहिलेको यथार्थमा फर्कौ। के हाम्रा यी कल्पना भोलिका यथार्थ हुन सक्लान् त ? विज्ञानका हिसाबले त हुन सक्ने सम्भावना मज्जाले छ । तर, कल्पना जति मीठो हुन्छ त्यसलाई साकार पार्न हिँड्नुपर्ने बाटोले त्यत्तिकै कडा मेहेनत र इमान्दारिता खोज्छ ।

थुप्रै देशहरुको अनुभव र उत्कृष्ट उच्चशिक्षा लिई फर्किएर, अघि वृत्तचित्रमा देखाइएजस्तो कामहरु गरिरहेका नेपाली युवा वैज्ञानिकहरुको संख्या विगत ४-५ वर्षमा उल्लेख्य रुपमा वृद्धि भएको छ । त्यसरी नै नेपाल फर्किन एउट खुट्टा उचालेर बस्ने साथीहरु विदेशमा अझै थुप्रै छन् । त्यसरी खुट्टा उचाल्दा उचाल्दै झ्याम्मै हामफालेर यता आईसकेकाहरुलाई नेपाल सरकारबाट हुने सहयोग, दिगो कार्यक्रमहरु र नीतिगत स्पष्टताले, उता बसेकाको फर्किने वा नफर्किने भन्ने निर्णयमा भूमिका खेल्ने छ ।

राष्टृय विज्ञान नीति बनाउने क्रममा हामीसंग लिईएका सुझावहरुलाई उचित स्थान दिइएको छ भन्ने आशा गर्दै, अघि देखाइएको वृत्तचित्र निर्माणमा सहयोग, यस अन्तरक्रियाको आयोजना आदि सकारत्मक सुरुवातको लागि सरकारलाई धन्यवाद दिन चाहन्छु । दिवसहरु मनाउने, सम्मेलनहरु आयोजना गर्नु महत्वपूर्ण भए तापनि पूर्ण काम भने होइनन् । आउँदा दिनमा केहि ठोस कामहरु अनि दूरदृष्टिसहितको नीति र कार्यक्रमहरु आवश्यक छन् । यसरी गर्नुपर्ने कामहरुमा आज म ठूला-ठूला भन्दा पनि सरकारको लागि सानै तर महत्वपूर्ण असर गर्नसक्ने केहि कामहरुबारे प्रस्ताव राख्न चाहन्छु ।

पहिलो, विज्ञान र नवप्रवर्तन पार्क: एकछिन फेरि सोच्नुहोस् त! अघि वृत्तचित्रमा देखाइएका कामहरु गर्ने सबै वैज्ञानिक र विद्दार्थीहरु एउटै भवनमा बस्न पाए । सय-डेढसय जति मान्छेहरु दिनभरी खाली अध्ययन, अन्वेषण, अनुसन्धान र नवप्रवर्तनमा लिप्त, त्यसैमा वार्तालाप, नयाँ विचारहरुको मन्थन, नयाँ अभिनवि उत्पादनहरुको प्रयोग-परीक्षण । अहिले भएका १५-२० जना युवा वैज्ञानिक र उनीहरुसंग काम गर्ने सय-डेढसय जति विद्यार्थीहरु एउटै ठाउँमा बसेर काम गर्न इच्छुक छन् । यत्ति गर्नलाई सरकारले सहयोग गरिदिए त एउटा विश्वस्तरीय अनुसन्धान प्रयोगशाला र नवप्रवर्तन हब भएको विज्ञान-पार्क केहि महिनामै बन्न सक्छ, जहाँबाट २-३ वर्षमै आजको भन्दा १०-२० गुणा राम्रो नतिजाहरु देख्न सक्छौँ भन्नेमा म विश्वस्त छु । यस्तो ठाउँ उपलब्ध गराइदनु सरकारको लागि सानै काम हो जस्तो लाग्छ । तर, यसको असर देखिने गरि, साँच्चिकै दूरगामी हुनेछ ।

दोश्रो, विज्ञान-प्रविधि बुझेर नियमन र सहजकीरण गर्ने एउटै निकाय: अहिले स्वतस्फूर्त: सुरु भएका अधिकांश उत्कृष्ट अनुसन्धान संस्थाहरु नीजि तर गैरनाफामूखी छन् । यी संस्थालाई नियमन गर्ने तरिका भने अन्य गैरसरकारी संस्थाहरु अर्थात् ngo झैँ हुँदा थुप्रै व्यवहारिक कठिनाईहरु आएका छन् । जस्तै अन्तराष्टृय प्रतिस्पर्धामा विश्वका प्रतिष्ठित विश्वविद्दालयाहरुलाई उछिन्दै जितेको अनुदान रकमको अनुमति लिन महिनौँसम्म समाजकल्याणपरिषदलाई शोध-विषयको आधारभूत चुरो कुरो बुझाउन धाएको धायै गर्नुपर्ने, वा यहाँ नपाईने महंगो अन्वेषण सामग्री बाहिरबाट अनुदानमा आउँदा पनि भन्सारमा छुट नपाईने । अथवा तरकारी-फलफूलमा हुने विषादि नाप्ने निकै सस्तो तर भरपर्दो प्रविधिको अनुसन्धान गर्न आवश्यक अनुमतिहरुलिन फरक-फरक निकायहरु आफैँ धाउनुपर्ने अवस्था । अझैँ समाजकल्याण परिषद, नेपाल स्वास्थ अनुसन्धान परिषद जस्ता निकायहरुमा अव्यवहारिक चर्को शुल्क तिर्नुनपर्ने भइदिए त, हरेक संस्थालाई वार्षिक ४-५ जना उत्कृष्ट विद्दार्थीलाई विदेश जानै नपर्ने गरी उच्चस्तरको अनुसन्धानमा लगाउनका लागि चाहिने पैसाकै जोहो पो हुन्थ्यो त! विज्ञान-प्रविधिको क्षेत्रमा उच्चस्तरीय अनुसन्धान गरिरहेका संस्थाहरुलाई नियमन र सहजीकरण गर्न, यस्ता कामहरुको महत्व र जटिलता दुवै बुझ्ने छुट्टै सरकारी निकाय नभएसम्म वैज्ञानिकहरुले दु:ख पाउने छन् ।

तेश्रो, विज्ञान-प्रविधि अनुसन्धानकोष: अनुसन्धानका लागि अनुदान दिने सरकारी निकाय भए तापनि त्यसमा हाल मूलत: विश्वविद्दयालयमा आवद्ध प्राज्ञहरु मात्रै समेटिदा अनुसन्धानमा लिप्त र सक्षम वैज्ञानिकहरुले आवेदन नै हाल्न नपाउने स्थिति छ। तसर्थ: विज्ञान-प्रविधिमा अनुसन्धान गर्ने गैरसरकारी संस्थाहरुलाई समेट्नेगरी अुनसन्धानकोष बनाउनुपर्ने देखिन्छ । यस्तो कोषबाट गरिने थुप्रै काममध्ये, विदेशबाट फर्किएर उसले रोजेको संस्थामा काम गर्न खोज्ने उत्कृष्ट युवा वैज्ञानिकहरुलाई प्रतिस्पर्धात्मक आवेदन पश्चात ३ देखि ५ वर्षे आकर्षक सुविधाहरु दिने ।

अन्त्यमा, हावा-हुरी र कहिले काहि त भुइचालो नै आउने अवस्थामा पनि आ-आफ्ना साना प्रयासहरुबाट हामीले केही दियोहरु बालिरहेका छौँ । सबैको अभिवावकको भूमिका निर्वाह गर्ने सरकारले हावा-हुरीबाट बच्ने भुकम्परहित छहारीको व्यवस्था गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्ने छ भन्ने आशा गरेको छु । कस्तो तेल हाली कसरी ती दियोहरु बाल्दा दिगो रुपमा घर नजल्नेगरी उज्यालोसंग बल्छ भन्ने कुरो तत्-तत् क्षेत्रका विज्ञहरुलाई नै थहा हुन्छ । तसर्थ छहारि बनाईदिदा फलाना-फलाना हामीले भनेका मान्छे मात्रै अगाडि आऊ भन्ने नभई स्वतन्त्र र स्वायत्त रहून्, अनि उत्कृष्टता एवं समताको नमूनासहित अगाडि बढून् भन्ने सुभेक्षा रहन्छ भन्ने आशा गर्दै, म मार्फत हामी युवा वैज्ञानिकहरुको आवाज सरकार लगायत आम-समुदायमा पुर्याउने अवसर प्रदान गरिदिनु भएकोमा नेपाल सरकारलाई विशेष धन्यवाद दिन्छु ।
------

धन्यवाद । यस मन्तव्वयमा नेपाल सरकारलाई दिइएको ३ प्रमुख सुझावहरु विगत एक वर्षजति देखि नेपालमा विज्ञान-प्रविधि क्षेत्रमा अध्ययन अन्वेषण गरिरहेका केहि संस्थाहरुको समुह नेपाल रिसर्च अलायन्स (Nepal Research Alliance), [NRA] मा भएको छलफलहरुको नतिजा हो । त्यसैगरि यस मन्तव्यको पहिलो खेस्रा लेखनमा प्रतिकृया र टिप्पणीहरु दिएर लेखलाई यस अवस्थामा पुर्याउन सहयोग गर्नुहुने NRA का साथिहरु असिम ढकाल, वसन्त गिरि र रोषन लाल श्रेष्ठलाई धन्यवाद छ ।

-विशेष खनाल



Liked by
Liked by
0 /600 characters
Hamro Patro - Connecting Nepali Communities
Hamro Patro is one of the first Nepali app to include Nepali Patro, launched in 2010. We started with a Nepali Calendar mobile app to help Nepalese living abroad stay in touch with Nepalese festivals and important dates in Nepali calendar year. Later on, to cater to the people who couldn’t type in Nepali using fonts like Preeti, Ganesh and even Nepali Unicode, we built nepali mobile keyboard called Hamro Nepali keyboard.