डा.मोदनाथ प्रश्रित: महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाबारे धेरैले कलम चलाए; तर यस विषयमा नरेन्द्रराज प्रसाईबाट व्यापक र सूक्ष्मतम अन्वेषण भएको छ । देवकोटाबारे अहिलेसम्म प्रायः कसैले थाहा नपाएका र गलत ढङ्गले प्रचार गरिएका विषयमा समेत केन्द्रित भएर गहिरो खोज र प्रमाणीकरणसहित देवकोटाको जीवनशैली प्रस्तुत भएको छ ।
• डा.इन्द्रबहादुर राई (अति विशिष्ट समालोचक)
पुनर्जीवित हुनुभएको छ महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा नरेन्द्रराज प्रसाईकृत देवकोटाको जीवनशैलीमा । हाम्रा आँखाअघि घट्छन् कविका जीवनक्रम, हात लम्काई छुन सकौंला लाग्दा । देवकोटा कति महान् र प्रिय उभिनुहुन्छ हाम्रा नेपालीय यथार्थ र दैनन्दिनतामाथि । कति कालभरि देवकोटा नै आफ्नो विश्व बनाई प्राप्त शिलवृत्तिले अनुपम लिखित छ प्रसाईबाटको यो कृति ।
• कञ्चन पुडासैनी (देवकोटाका सहायक)
महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाका विषयमा अहिलेसम्म फुटकर एवम् औपचारिक व्याख्या नै बढी हुँदै आएको थियो । अहिले नरेन्द्रराज प्रसाईमार्फत् देवकोटाका सम्बन्धमा एउटा विशाल पर्दा उघारिएको देखिन आयो । देवकोटाको जीवनशैलीको न्वारनपूर्व नै म यस कृतिभित्र पसेको छु र मैले यस ग्रन्थको पाण्डुलिपि नै दुईचोटि पढिसकेको छु । तर अझै मलाई यस कृतिको पठनबाट धीत मरेको छैन । सँगै हुँदा देवकोटालाई मैले जसरी चिनेको थिएँ ती कुरा त यस कृतिमा आएकै छन्; तीबाहेक श्रुतिमा रहेका अनि लिपिबद्ध नभएका अनेकौं तथ्यसत्य पनि मर्मस्पर्शी रूपमा देवकोटाको जीवनशैलीको एउटै बोटमा फक्रेका देखिन्छन् । महाकवि देवकोटाका पारखीहरूबीच यस ग्रन्थबाट सधैं मोहक सुरभि बग्नेछ भन्ने विश्वास मैले लिएको छु ।
• प्रा.डा.कुमारबहादुर जोशी (देवकोटाबारे प्रथम विद्यावारिधि)
महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको जीवनीमा केन्द्रित सबैभन्दा पछिल्लो ऐतिहासिक महत्वको ग्रन्थका रूपमा नरेन्द्रराज प्रसाईद्वारा लिखित देवकोटाको जीवनशैली देखा परेको छ । यसअघिका देवकोटाकेन्द्री जीवनी ग्रन्थहरूभन्दा प्रसाईको यो ग्रन्थ विविध दृष्टिले व्यापक एवम् अग्रगामी ठहर्छ । यतिन्जेलसम्म अन्यत्र नपाइने देवकोटाका कृतिविवरण र उनीबारेका नवनव प्रसङ्ग, सूचना र जानकारीहरू सोधखोज गरी स्रोत उल्लेखसहित समावेश गरिएको यो कृति वस्तुतः देवकोटाकेन्द्री नवीनतम, अनुपम जीवनीग्रन्थ बन्न पुगेको छ ।
• डा.मोदनाथ प्रश्रित (देवकोटा साहित्यका विशिष्ट विशेषज्ञ)
महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाबारे धेरैले कलम चलाए; तर यस विषयमा नरेन्द्रराज प्रसाईबाट व्यापक र सूक्ष्मतम अन्वेषण भएको छ । देवकोटाबारे अहिलेसम्म प्रायः कसैले थाहा नपाएका र गलत ढङ्गले प्रचार गरिएका विषयमा समेत केन्द्रित भएर गहिरो खोज र प्रमाणीकरणसहित देवकोटाको जीवनशैली प्रस्तुत भएको छ ।
• प्रा.डा.वासुदेव त्रिपाठी (महासमालोचक)
कुनै पनि लेखकको आफ्नो मूल धन भनेको आफ्नै भावमण्डल (र विचारपरिमण्डल) का साथै आफ्नै शैलीगत अन्तर्विकास हुँदै रहनु हो । नरेन्द्रराज प्रसाईका समष्टि वैशिष्ट्यमध्ये दृढ राष्ट्रवादी विचारधाराका साथै रोचक र खिरिलो भाषाशैलीगत र उक्तिगत प्राञ्जलता पनि उनका लेखकीय मूल धनका अंशका रूपमा रहने गर्छन् । देवकोटाको जीवनशैली प्रसाईको विशेष मिहिनेत र सूक्ष्म दृष्टि प्रधानपूर्ण रहेको पाइन्छ भने शैली र प्रस्तुतिका दृष्टिले पनि यहाँ नरेन्द्रीय मीठो प्राञ्जल शैलीको मिठासमहक आद्योपान्त महकिएको पाइन्छ ।
• श्यामदास वैष्णव (देवकोटाका गणेश र छाया)
महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा नेपाली साहित्यजगत्का विभूति हुनुहुन्छ । देवकोटाबारे औपचारिकता दर्शाउनुबाहेक अहिलेसम्म जागृतिपूर्ण कार्य हुन सकेको थिएन । ज्यूँदोजाग्दो सङ्कल्प नगरी साहित्यक्षेत्रमा लहर उत्पन्न हुने देखिँदैन । नरेन्द्रराज प्रसाईले महाकवि देवकोटाबारे उत्सुकता जगाउँदै आन्दोलन नै गरेजस्तो अनुभूति गरेको छु मैले ।
नरेन्द्रराज प्रसाईद्वारा लेखिएको देवकोटाको जीवनशैलीनामक कृतिले देवकोटालाई पुनर्जीवित झैं गरी चेतानाको लहर फैलाएको छ । यस ग्रन्थले देवकोटालाई घामछायाबीच ज्यूँताएको देखिन आउँछ, जसलाई ‘देवकोटा रहस्यम्’ भन्न पनि सकिन्छ । प्रसाईले महाकवि देवकोटालाई अक्षरअक्षरमा ब्यूँझाइराख्नुभएको उदाहरण यस ग्रन्थबाट स्पष्ट हुनेछ । स्रष्टाको महत्व बुझ्नेले सर्वसाधारणलाई समेत जगाउन सक्छ । अन्यथा कविशिरोमणि लेखनाथ पौड्यालको शब्दमा ‘कौडीमा पनि मिल्कन्छ भिल्लका देशमा मणि’ हुन जाने हुन्छ । यसैले जनस्तरमा महाकवि देवकोटाको विशेषता दर्शाउनमा यस कृतिले महत्वपूर्ण कार्य गरेको मान्नुपर्छ ।
• हरि श्रेष्ठ (देवकोटा साहित्यका मर्मज्ञ तथा देवकोटाका प्रिय पात्र)
महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाबारे मैले तीनवटा कृति लेखें । देवकोटाका विषयमा लेख्नुपर्ने धेरै कुरा थिए, तर ती कुरा लेख्न मेरो हिम्मत र तपस्या पुगेको थिएन । नरेन्द्रराज प्रसाईले महाकवि देवकोटाका प्रायःजसो सबै कथा लेखेर देवकोटाको एउटा धर्ती नै बोकेजस्तो लाग्यो मलाई । प्रसाईको देवकोटाको जीवनशैली मैले जति पढें ती शब्दहरूमा देवकोटाबारे मेरो मनको अन्तरकुन्तर बोलिरहेको मैले पाएँ । यति धारिलो र प्रस्ट रूपमा यस ग्रन्थलाई देख्ता महाकवि देवकोटाका जीवनकालमा देवकोटासँगसँगै हिंडिरहेको अनुभूति मलाई भएको छ । प्रसाईको यो ग्रन्थ साहसको एउटा पराकाष्ठा पनि हो । त्यसैले यो कृति नेपाली भाषासाहित्यको एउटा अविस्मरणीय ग्रन्थका रूपमा स्थापित हुनेछ भन्ने मलाई लागेको छ ।
•••
नरेन्द्रराज प्रसाई: मेरो जीवनीलेखनको यात्रामा मलाई अत्यधिक आत्मसन्तुष्टि दिने कृतिको नाउँ हो ‘देवकोटाको जीवनशैली’ । वास्तवमा यो कृति मैले अशान्त मनमा पौडिएर लेखेँ, मनमा विरहका इन्द्रेणी सिउरिएर लेखें र मनभित्र एकपछि अर्को गरी क्रमशः पलाएका रोदनका बिम्बहरूसँग मितेरी लगाएर पनि लेखेँ । त्यसैले यस कृतिमा आबद्ध प्रायः हरेक बुँदामा मेरा आँसु लिपिएका छन् । साँच्चै हो, यस कृतिको आविष्कारका क्रममा मलाई प्रसववेदनाले मर्मान्त पार्यो ।
महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको आधा सय वर्षको जीवनको सेरोफेरोले मलाई आक्रान्त, दुःखी र मर्माहत बनायो । ‘देवकोटाको जीवनशैली’को निर्माणपछि पनि मेरो हृदयमा एउटा कुराको पछुतोले भने ठाउँ ओगटिरहेको छ । त्यो के हो भने मैले पनि कवि, कवि र कवि अर्थात् महाकवि देवकोटाकै जन्म पछ्याएर त्यही कालमा जन्मन सक्नुपर्थ्यो । अनि मैले महाकवि देवकोटाको साहचर्यमा यस कृतिलाई जनमाझ ल्याउनुपर्थ्यो । त्यसपछि मात्र नेपाली भाषासाहित्यमा जीवनीकृतिको पनि सग्लो मौलिकता भेटिन सक्थ्यो ।
देवकोटा शताब्दी महोत्सव (२०६६) : चित्रकलातर्फ सर्वोत्कृष्ट चित्रकार राजन काफ्लेद्वारा निर्मित चित्र)
Liked by:
