गणेश गुरु प्रायः आफ्ना घरमा पाहुना बोलाइरहन्थे । सबैलाई बाँडेर खाँदा मात्र यी रमाउथे । एकान्तमा बसेर एक्लै खाएको अमृतलाई पनि यी विष मान्थे । आफ्ना घरमा आएका गरीव, धनी जोसुकैलाई पनि नखुवाई यी विदा दिदैन थिए ।
नेपालको पूर्वाञ्चलको मधेश, पहाड र गाउँ, बजारमा चिनिएको नाउँ हो- गणेशप्रसाद शर्मा । पूर्वाञ्चलको पनि खासगरी मोरङ जिल्लामा एउटा प्रतापी पुरुष थिए- गणेशप्रसाद शर्मा । अनि विराटनगरभरिमा शिक्षा, साहित्य र समाजसेवाका पहरेदार थिए- गणेशप्रसाद शर्मा । उनलाई त्यस भेकमा प्रायः सबैले गणेश गुरु भन्थे।
गणेश गुरुले पूर्वाञ्चलीय साहित्यको संस्थागत विकासका लागि पनि आफ्नो बुद्धि, विवेक र समय समर्पण गरेका थिए । वास्तवमा पूर्वाञ्चल साहित्य प्रतिष्ठानका संरक्षक भएर यिनले त्यस प्रतिष्ठानलाई मलजल गराएका थिए । साथै प्रतिभा पुरस्कार प्रतिष्ठानका पनि यी संरक्षक थिए । त्यसबेला यिनले ती दुई संस्थालाई खुट्टा टेकाउन हरेक जुक्ति ख्याए । साहित्यकारहरुको सहयोगका लागि पनि यी सदा तत्पर हुन्थे । साहित्यकारको स्थिति हेरेर यी आफ्नो छाती खोल्ने गर्थे ।
गणेश गुरुले केही सामाजिक र धार्मिक सङ्गठनहरुमा आफूलाई क्रियाशील बनाए । यी ज्यादै हिम्मती थिए । यी जाँगर, परिश्रम र मेहनतको फल मीठो हुन्छ भन्थे । अनि त्यही अनुसार यी घोटिन्थे । उनी उदारताका एउटा साक्षात् नमूना थिए । त्यागमा यी रमाउँथे साथै उनी इमानका शब्दकोश नै थिए।
गणेश गुरुले आफ्नो शिक्षाको यात्रा आफ्नै गाउँ धनकुटाको गोकुण्डेश्वर हाईस्कूलबाट थाले । त्यसपछि यी काठमाडौंको दरबार स्कूलमा पनि भर्ना भए । केही समयपछि यी दार्जीलिङ पुगे । त्यहाँ यिनले म्याट्रिक पढिन्जेल त्यहींका वासिन्दाका घरघरमा गएर पूजा लगाए, ब्रतबन्ध गरे, श्राद्ध गरे, स्वस्थानी पाठ गरे, चण्डी पढे, रुद्री लाए, पुराण लाए र होम गरे । त्यसबेला आफ्नै खुट्टामा उभिन यिनले धेरै सङ्घर्ष गरे ।
गणेश गुरु धनकुटाका नेत्रप्रसाद नेपाल र यज्ञमाया नेपालका माहिला छोरा थिए । यी १९९० साल वैशाख ८ गते जन्मेका थिए । यिनका बुवा पनि पण्डित थिए । ज्योतिष विद्या यिनले आफ्नै बुवाबाट सिकेका थिए । त्यसैले यिनले स्कूल पढेदेखि नै ज्योतिषी विद्याको पनि सदुपयोग गर्दै गए ।
दार्जीलिङमा आईए, बीए र बीटी पढिन्जेल गणेश गुरूले जन्मकुण्डली बनाउन र ज्योतिषी हेर्न अधिकांश समय खर्च गरेका थिए । त्यहाँ उनी दारीवाला बाजे भनेर चिनिए । दारीवाला बाजे दार्जीलिङमा १९ वर्ष जति बसेर कोलकातातिर हानिए । कोलकातामा बसेर पनि यिनले पुरेत्याईं नै गरे । त्यहाँ यिनले एम्ए र एलएलबी पढे ।
२०१९ सालको कुरा हो; त्यसबेला गणेश गुरूका जेठान अर्थात् पूर्व राज्य मन्त्री राधाप्रसाद घिमिरे मोरङ कलेज स्थापना सन्दर्भमा कोलकाता पुगेका थिए । घिमिरेले अनेक टुक्का कथेर यिनलाई स्वदेश फर्काए । यसैक्रममा यी सरस्वती हाईस्कूलका शिक्षक र मोरङ कलेजको प्राध्यापनमा सरिक भए।
गणेश गुरुले कलेजमा इतिहास पढाउन थाले । त्यस भेकमा चाँडै नै गणेश गुरु, दारीवाला सर र हिस्ट्री सरको उपनामले विख्यात भए । यी इतिहासका प्रमुख ज्ञाता मानिन्थे । त्यहाँ यिनले इतिहास जे बोल्थे त्यसैलाई पक्का मानिन्थ्यो । खास गरेर नेपालको इतिहास जान्नेमा गणेश गुरु जङ्गबहादुर नै थिए । विराटनगरको यिनको जीवन पनि त्याग, समर्पण र मिहेनतमा आधारित थियो । त्यस बेलाको यिनका दिनचर्याबाट यिनलाई चिन्नेहरु आश्चर्य मान्थे । यी काम गरेर कहिल्यै थाक्तैन थिए । कसैको हप्की, दप्की र धम्की यिनका लागि महत्वहीन हुन्थ्यो । यी बलियो आँट भएका पूर्वाञ्चलीय नेपाली हर्कुलस थिए।
गणेश गुरु विद्यार्थीका लागि बाबु समान थिए । कैयौं विद्यार्थीलाई यिनले निःशुल्क कोच पनि गरे । तिनीहरु अनुशासित, आज्ञाकारी र परिश्रमी पनि हुन्थे । गणेश गुरु अनुशासित विद्यार्थीप्रति आह्लादित हुने गर्थे । स्कूलमा भएका अनुशासनहीन विद्यार्थीलाई शारीरिक दण्ड दिएर पनि यिनले अनुशासित बनाउँथे । त्यस ताकाको पूर्वाञ्चलमा राम्रो पढाउने गणेश गुरु नै थिए र विद्यार्थीका सपना, विपना र वर्तमान पनि गणेश गुरु नै थिए । त्यसैले यिनलाई सडकमा देख्ता पनि यिनका विद्यार्थी झुरुम्मै हुन्थे, कलेजमा पनि यिनका सामुन्ने विद्यार्थीको ओइरो लाग्थ्यो र पान पसलमा भेट्ता पनि यिनका विद्यार्थीहरु वरिपर झुम्मिने गर्थे । अनि अनुशासनहीन विद्यार्थीको चाहीं यिनको छायाले पनि सातो जान्थ्यो।
२०३० सालको कुरा हो । त्यस ताका नयाँ शिक्षा योजनाले धेरै प्राध्यापकको योग्यता, इच्छा र योजनामा पासो लगाएको पनि थियो । त्यतिखेरै गणेश गुरुको निर्भीक र लोकोपकारी व्यक्तित्वलाई तहसनहस पार्ने षड्यन्त्र समेत रचिएको थियो । त्यसैकारणले उनलाई विराटनगरबाट भक्तपुरमा सरुवा गरियो । अनि यिनले त्यसैबेला त्रिभुवन विश्वविद्यालयको प्राध्यापन पेशालाई तिलाञ्जली दिए। क्याम्पसको सेवाबाट मुक्ति भएपछि यिनले दुई थोकमा हात हाले, अनि यिनका ती विषयसूची थिए- वकालत र जग्गा जमीनको खरीद बिक्री । यी दुवै कुरामा गणेश गुरुले सफलता बटुले । यी चाँडै उत्कृष्ट कानून व्यवसायीमा पनि प्रसिद्ध भए । यिनलाई वकालत पेशामा लाग्न अभिप्रेरित गर्ने व्यक्ति सर्वोच्च अदालतका पूर्व न्यायाधीश मोहन सिटौला थिए ।
गणेश गुरुलाई क्रमशः वकालत पेशा रुचिकर भएन । एउटा वकिलको धर्म निर्वाह गरेर हासिल गरेको आफ्नो सफलताले अर्को पराजित निरपराध व्यक्तिले पनि सजायको भागिदार हुने घटनाले यो पेसाप्रति यिनलाई वितृष्णा भयो । त्यसैले मूल पेसाको रुपमा वकालतलाई यिनले स्वीकार गरेनन् । त्यसपछि आफ्नो जीवन यापनका लागि यिनले जग्गाजमीन खरिदबिक्रीको कामलाई नै प्रमुख व्यवसाय बनाए । जग्गाजमिनको खरीद बिक्रीबाटै यिनी धनाढ्य पनि भए । यिनले जग्गाजमीन खरीद बिक्री गरेको बेला प्राध्यापक, वकिल र साहित्यकारलाई पनि आर्थिक समृद्धितिर धकेले । यिनले कसैलाई उधारो जग्गा मिलाई दिए, कसैलाई घर बनाउन निर्व्याजी रकम मिलाई दिए र कसैलाई निःशुल्क जग्गा पनि प्रदान गरे । विराटनगरमा घडेरी बिक्री वितरणको खास चलन पनि यिनैले चलाएका हुन् । यी अर्कालाई सारै विश्वास गर्थे । कसैलाई केही दिंदा मौखिक दिन्थे र कसैसँग त्यही कुरा लिंदा कागज गरेर मात्र लिन्थे । त्यसैले धेरैले यीबाट कमाउनु कमाए । यी दिवङ्गत भएपछि धेरैले आफ्नो इमान, जमानलाई विर्सिदिए ।
गणेश गुरुले वृक्षारोपणको सिद्धान्त पनि अध्ययन गरेका थिए । जहाँजहाँ वृक्षारोपण गर्नुछ हिसाब मिलाएर नै गर्थे । खोलाका छेउछाउमा वृक्षारोपण गर्न यी सधैं उत्साहित हुन्थे । ठाउँठाउँमा जग्गा किनेर यिनले सिसौ रोपे । यस्तो कार्यमा यिनले धेरै व्यक्तिहरुलाई पनि सरिक गराउने गर्थे।
गणेश गुरु अति संवेदनशील पनि थिए । उनी सधैं सबैको जय चिताउँथे । यी साना, ठूलासबैलाई नमस्कार गर्दै हिंड्थे । ठट्टा रमाइलो गर्न पनि यिनलाई कसैले भेट्तैनथ्यो । यिनको सबैभन्दा ठूलो गुणचाहिँ यी आफ्ना वचनका कुवेर थिए । वचनका पक्का मात्र होइन व्यवहारमा यी दानवीर कर्ण पनि थिए।
गणेश गुरु प्रायः आफ्ना घरमा पाहुना बोलाइरहन्थे । सबैलाई बाँडेर खाँदा मात्र यी रमाउथे । एकान्तमा बसेर एक्लै खाएको अमृतलाई पनि यी विष मान्थे । आफ्ना घरमा आएका गरीव, धनी जोसुकैलाई पनि नखुवाई यी विदा दिदैन थिए । यिनकी धर्मपत्नी दुर्गादेवी नेपाल पनि पाहुनापासा रिझाउन निपुर्ण थिइन् ।
गणेश गुरु साहित्यकार पनि थिए । समसामयिक विषयमा यिनले लेखेका लेखरचनाहरु पनि प्रकाशित भइरहन्थे । त्यसै गरी यी केही साहित्यिक पत्रिकाहरुको संरक्षक बने, सल्लाहकार पनि भए । लेख्नेक्रममा उनले अाफ्नो बाल्यकालको जीवनशैली लेखे । त्यस कृतिको नाउँ 'सुकेको पत्ता' रह्यो ।
यसका साथै यिनीसँग साहचर्य भएका साहित्यकारहरूबाट यिनको व्यक्तित्वमा आधारित सङ्कलित ग्रन्थ गणेश गुरु : साधनादेखि समाधिसम्म पनि नइ प्रकाशनबाट प्रकाशित भयो । उनकी पत्नीले पनि एउटा निबन्ध सङ्ग्रह 'बगेकाे खोला' र अर्को कविता सङ्ग्रह 'उनैको माया' लेखिन् । साथै नइ प्रकाशनले यी दम्पतीको नाउँ जोडेर एक लाख रूपियाँ राशीको 'नइ गणेशदुर्गा अन्तर्राष्ट्रिय पुरस्कार'को पनि स्थापना गरेको छ ।
समाजका लागि केही दिंदादिंदै गणेश गुरुले २०४६ सालको जेठ १९ गते आफ्नो इहलीला त्याग गरे । त्यसदिन विराटनगरमा कालो बादल छाएको थियो । त्यो क्षण यिनका विद्यार्थी, आफन्त र स्थानीय जनताका लागि चिरस्मरणीय दुःखद् घटनाको दिन थियो ।
---
लेखक ‘नइ प्रकाशनʼ तथा ‘त्रिमूर्ति निकेतनʼका संस्थापक नरेन्द्रराज प्रसाई गीतकार, निबन्धकार तथा जीवनीकार हुनुहुन्छ ।
हाम्रो पात्रोमा राखिएका ‘नइ प्रकाशनʼका सामाग्रीहरू कपीराइट © अन्तर्गत राखिएका छन् । तसर्थ स्रष्टाको अनुमतिविना कहिंकतै प्रयोग गर्न पाइनेछैन । धन्यवाद ! (चित्र: अमर चित्रकार)
Liked by:
