कुशे औंसी सनातन हिन्दु परम्परामा भाद्र महिनाको अमाबसमा (औंसी) का दिन मनाइने पर्व हो । कुसे औंसीमा पिताको मुख हेर्ने अर्थात् पितृ दिवसको रूपमा मनाइने विशेष सम्मान गर्ने र मातापिता नहुनेले तिर्थमा खासगरि गोकर्ण, विष्णुपादुकामा गइ श्राद्ध, तर्पण, दान पुण्य गरि पितृ तार्ने र आफू पुण्यात्मा बन्ने विश्वास गरिन्छ । माता पितालाई जीवित एवं साक्षात देवता भनिएको छ । धर्म शास्त्रमा समस्त मान्यजन भन्दा माता पिता लाई बढी सम्मान गरेको पाइन्छ ।
माता गङ्गासमा तीर्थं पिता पुष्करमेव च ।
गुरुः केदारकं तीर्थं माता तीर्थं पुनः पुनः ।
भरणं पोषणञ्चैव भोजनं रससंयुतम् ।
कारितामेव भो तात पितृदेव नमोऽस्तुते ।
हुन पनि व्यावहारिक जीवनमा पाइने शिक्षा दीक्षाका साथै पितृ अंश सन्तानमा रहेका कारणले नै श्रुतीले पनि “आत्मा वै पुत्र” भनेर आफ्नो स्वरुपनै पुत्र रूपमा उत्पन्न हो भनिएको छ । भरण पोषण गरि सक्षम एवं देशको आदर्श नागरिक बनाएर खुशी एवं सुख बहन गर्ने क्षमतावान व्यक्तित्व बनाउनु भयो, त्यसका लागि म सदा ऋणी छु भनेर माता पितालाई नमन गरेको प्रशङ्ग शास्त्रमा हामीले पढेका सुनेका छौं । छोरा छोरीका कर्तव्य प्रदान कर्म हुन् । समस्त कर्महरूको समष्टी नाम नै सत्कर्म हो । वर्ष भरि देव कार्य तथा पितृ कार्यमा प्रयोग गरिने पवित्र कुश आजको दिन घर घरमा भित्र्याउछन् । शास्त्रोत विधी अनुसार ब्राह्मणहरू द्वारा पूजा गरि छेदन गरेर यजमानहरूको मा पुर्याइएको कुश घरमा राख्नाले परिवारको कल्याण हुने धार्मिक विश्वास छ । हिन्दुहरू कुश, तुलसी, पिपल र शालीग्रामलाई भगवान विष्णुको प्रतिक मान्दछन् । गोकर्णे औंसीका नामले पनि चिनिने यस पर्वमा आफ्नो सन्तान द्वारा परम्परा अनुसार पितालाई आदर सम्मान प्रकट गर्ने र मिष्ठान्न उपहार दिने पनि चलन छ । ब्रह्मा जीको उत्पत्तिसँगै कुशको पनि उत्पत्ति भएको हो । त्यसैले इन्द्रादी देवताहरू पनि कुशको पवित्र धारण गरेर मात्रै यज्ञ, व्रत, जाप गरेको प्रशङ्ग पुराणहरूमा धेरै पाइन्छ । बज्र समान शक्तीशाली कुशको पवित्र स्वस्थानी व्रत कथा अनुसार वृन्दाले विष्णु भगवानलाई घाँस हुनुपरोस् भनि श्राप दिएकाले घाँस नै कुशको रूपमा अम्रिएको भन्ने कुराले स्पष्ट पारेको छ । जसरी पनिभगवानसंग सम्बन्धित भएर आएको कुशलाई यज्ञादीमा प्रयोग मात्र हैन आचार्यकर्ताले शुद्धता एवं रक्षणाय तथा बलशाली बन्न पनि मद्दत गर्दछ । कुशको पवित्र लगाउने, कुशको आसनमा बस्ने, धार्मिक कार्य गर्नुपर्ने, धार्मिक कार्य सम्पादन गर्नुपर्ने शास्त्रीय मान्यता रहेको छ ।
स्नाने दाने जपे होमे स्वध्याये पितृकर्मणि ।
करौ सदर्भौ कुर्वीत तथा सन्ध्याभिवादने ।।
कुश उखेल्ने मन्त्र :
पूजा गरि धुप बत्ति नैवेध चढाएर
विरञ्चिना सहोत्पन्नं परमेष्ठिन्निसर्गज: ।
हरतु सर्व पापानि दर्भ स्वस्तिकरो भव ।।
यो मन्त्र पढेर प्राथना गर्नु
ओम हुँ फट स्वाहा” भनेर उखेल्नु ।
-ज्योतिष दीपक काफ्ले
Liked by:
