महा नवमी लाग्ने महा अष्टमीको मध्यरातमा बलि सहित असुर संहारकर्ता कालदुर्गे कालरात्रिको पूजा गरिन्छ । आजै आफूले प्रयोग गर्ने खुकुरी, तरबार, खड्गहरु जस्ता फलामका घरेलु औजार, कलपुर्जा र सवारी साधनलाई पनि दशैं घरमा राखेर विशेष पुजाआजा गर्ने गरिन्छ । नेपाली सेना र प्रहरीका हातहतियार तथा कोतखानामा रहेका अन्य हतियारहरुको पनि पूजा गरिन्छ । नवरात्रिको आठौं दिनमा देवी दुर्गाको महाकाली रुप (भद्रकाली) को विशेष पूजाआजा गरिन्छ । पौराणिककालमा सतिदेवीले पिता दक्षप्रजापतिले आफ्ना पति परमेश्वर महादेवको निन्दा गरेपछि हरहर महादेव भन्दै बाबु दक्षप्रजापतिको यज्ञमा फाल हानेर आत्मादाह गरिन् । त्यहि बखत ब्यूँझिएका महादेवले आफ्नी सावित्री सतिदेवीको त्यो हाल भएको थाहा पाएर रिसले चुर हुँदा दक्षको यज्ञ नाश गर्ने ज्यादै शक्तिशाली भद्रकाली देवी यसै अष्टमीका दिन उत्पन्न भईन् । त्यसैले यस दिन भद्रकालीलाई सोह्र सामाग्रीहरु जुटाएर पूजा गर्ने गरिन्छ । नवदुर्गा पार्वतिका शक्ति स्वरुपाहरु- शैलपुत्री, ब्रहृमचारिणी, चन्द्रघण्टा, कुष्माण्डा, स्कन्दमाता, कात्यायनी, कालरात्रि, महागौरी, सिद्धिदात्री आदिको पूजाआजा गरिन्छ । पूजा पश्चात बोका, कुखुरा, हाँस, राँगा आदिको बलि दिने चलन रहेको छ ।
Click above video for Mangal Dhoon
महाअष्टमीका दिन मानिसहरुले आफ्ना कुल, देवीदेवताहरु पनि पूजा गरी बलि चढाउने गर्दछन् । सात्विकहरूले भने नरिवल, कुभिण्डो, केरा, घिरौँला जस्ता फल अर्पण गर्दछन् । महा अष्टमिका दिन हनुमानढोकास्थित दशैं घरको तलेजु भवानीमा ५४ वटा राँगा र त्यत्ति नै बोकाको बलि दिइन्छ । आज काठमाडौं उपत्यकाका दक्षिणकाली, गुह्येश्वरी, मैतीदेवी, कालिकास्थान, नक्साल भगवती, भद्रकाली, शोभा भगवती, विजेश्वरी, इन्द्रायणी, रक्तकाली, बज्रयोगिनी, सङ्कटा, बज्रबाराही लगायतका मन्दिरहरूमा पूजा आराधना गरी बलि चढाउनेहरुको घुइँचो लाग्ने गर्छ । त्यसैगरी सप्तरीको भारदहस्थित कंकालिनी देवीको मन्दिरमा जहाँ हजारौंको संख्यामा खसीबोका, राँगा, हाँस र कुखुरालाई बलि चढाइन्छ । काभ्रेको पलाञ्चोक भगवती, बनेपाको चण्डेश्वरी, गोरखाको मनकामना, वीरगन्जको गहवामाई, सप्तरीको छिन्नमस्ता भगवती, जनकपुरको राजदेवी, डडेल्धुराको उग्रतारा लगायतका मन्दिरहरूमा पनि शक्तिरूपा भगवतीको पूजा अर्चना गरिन्छ । दुर्गा सप्तशती र देवी स्तोत्र पाठ पनि गरिन्छ । विवेकशील र अविवेकशील प्राणी दुवैले जीवन पश्चातको मोक्ष चाहने हुँदा देव मन्दिर र यज्ञ यज्ञादिमा विधिपूर्वक बलि दिनाले ती पशुहरुले मोक्ष प्राप्त गरी अर्को जुनीमा जन्म लिने कुरा शास्त्रमा वर्णन गरिएको पाइन्छ । तर बलि प्रथाको पछिल्ला दिनमा भने चर्को बिरोध हुन थालेको छ । यसले हिंसा बढाउने र हरेक प्राणीको जन्मिसकेपछि बाँच्न पाउने सास्वत: अधिकार हुने भन्दै बलिको आलोचना हुने गरेको हो ।
महा नवमि
नवरात्रिको नवौं दिन शक्तिस्वरुपा दुर्गा भवानी (महालक्ष्मी देवी) को पूजाआजा गरिन्छ । महा अष्टमिमा झैं कतिपय ठाउँमा भने नवमीमा समेत कलपूर्जा, हातहतियारहरूको पूजा गरिन्छ । कन्याहरूको पूजा गरी भोजन पनि गराईन्छ । पूजाआजाका लागि काठमाडौँको तलेजु भवानीको मन्दिर यस दिन सर्वसाधारणको लागि खुल्लै गरिन्छ । घटस्थापनाका दिन विधिपूर्वक राखिएको जमरा महा नवमिका दिन देवी मन्दिर तथा अन्य शक्तिपीठहरुमा चढाउने गरिन्छ । यस दिन घरघरमा विशेष पूजाअर्चना र दुर्गा सप्तशती पाठ गरिन्छ । महा नवमिमा दुर्गा भवानीलाई जति धेरै बली दिन सक्यो त्यति धेरै पुण्य लाभ हुने धार्मिक विश्वास गरिन्छ । नवदुर्गा भवानिले असुरहरूको निर्मूल गरेको दिन महा नवमिलाई मानिन्छ । नवरात्रिको नवौ दिनमा सिद्धिद्धात्रि देवीको पूजाआजा गरिन्छ । दुर्गा भगवतिले असुरहरु नास गर्ने क्रममा उनीहरुको सैन्य शक्ति तहसनहस बनाउँदा प्राण बचाउन असुरहरु भेष बदलेर खसी, बोका, भेडा, हाँस, कुखुराको रुप धारण गरेका थिए । त्यहि भएर महा नवमिका दिन मौलामा यी पशुको बली दिने चलन चलेको बुढापाकाहरु बताउँछन् । शाकाहारीहरूले भने आज कुभिन्डो, घिरौंला र मूला आदि बलिका रुपमा देवी भगवती सामु अर्पण गर्ने गर्दछन् ।
पुराणमा उल्लेख भएअनुसार महा नवमिमा चामुण्डादेवीले रक्तबिज नामक असुरको संहार गरी देवत्व र सत्यको रक्षा गर्नु भएको थियो । नवमिमा कोतहरूमा हर्षबढाईं गरी कोतपूजा र निशानपूजा पनि गरिन्छ । आज उपत्यकाभित्रका दक्षिणकाली, गुह्येश्वरी, मैतीदेवी, कालिकास्थान, नक्साल भगवति, भद्रकाली, शोभा भगवति, विजेश्वरी, इन्द्रायणी, रक्तकाली, बज्रयोगिनी, सङ्कटा, बज्रबाराही लगायतका शक्तिपीठमा बलि चढाउनेहरुको घुइँचो लाग्ने गर्दछ । बलिको अर्थ त्याग, बलि दिनु अर्थात् त्यागिदिनु भन्ने हुन्छ । काम, क्रोध, लोभ, मोह, मद, मात्सर्य, ईर्ष्या, द्वेष, छल, कपट गरी दस प्रकारका विकारको त्यागका लागि पनि महा नवमि पूजा गर्ने चलन रहेको छ । नवदूर्गाका प्रसादले यी सवै विकारहरु नास हुन् भनेर पूजा गरिन्छ । कामको प्रतीक बोको, क्रोधको प्रतीक राँगो, लोभको प्रतीक भेडो, मद, मात्सर्यको प्रतीक कुखुरो र हाँसलाई मानिन्छ । यी प्रतिनिधि पात्रहरूको प्रवृत्ति स्वरूप मानवमा कामुकता, क्रोधीपन, लोभीपन, मोह र अहङ्कार तथा दुर्भावना उत्पन्न हुने हुँदा यी सवैको अन्त्यका लागि प्रतिकात्मक रुपमा बलि पूजा गरिन्छ ।
- हाम्रो पात्रोको लागि बाबुराम भण्डारीले तयार पार्नु भएको
Liked by:
