मंसिर महिनाको कृष्णपक्षमा आउने एकादशीलाई उत्पत्तिका एकादशी भनिन्छ । उत्पत्तिका एकादशी भनेको खासमा वर्षभर आउने अरु सबै एकादशिको उद्गम एकादशी हो भन्दा पनि मिल्छ । हिन्दू धर्ममा पञ्चाङ्गको एघारौँ तिथिमा पर्ने सबै एकादशीको उत्पत्ति आजको तिथिमा भएको मानिन्छ ।
सबै एकादशीको उत्पत्तिको तिथि भएकाले पनि आजको दिनलाई उत्पत्तिका एकादशी भनिएको हो । अनि आजको तिथिबाट एकादशी उत्पन्न भएकाले एकादशीमा व्रत लिन चाहनेहरुले आजको दिनदेखि नै व्रत अनुष्ठानको प्रारम्भ गर्नु पर्ने विश्वास पनि गरिन्छ । एकादशी कृष्ण पक्ष र शुक्ल पक्षमा एक एक पटक अर्थात् महिनामा दुई पटक पर्ने गर्छन् । पूर्णिमापछि आउने एकादशी कृष्ण पक्षको एकादशी हो भने औंसीपछि आउने एकादशी शुक्ल पक्षको एकादशी हो ।
आउनुहोस्, हाम्रो पात्रोमा आज एकादशीहरुको सुरुवात मानिएको यो एकादशीको व्रतकथाबारे थोरै जानकारी लिऔँ ।
पद्मपुराणमा धर्मराज युधिष्ठिरले भगवान श्रीकृष्णसँग पुण्यमयी एकादशी तिथिको उत्पत्तिबारे सोधेको प्रसंग उल्लेख गरिएको छ । पुराणमा भएको जानकारीअनुसार युधिष्ठिरले प्रश्न राख्नु भएको थियो– पुण्यमयी एकादशी तिथि कसरी उत्पन्न भयो < उहाँको अर्को प्रश्न थियो– एकादशी तिथिलाई किन पवित्र मानिन्छ, किन यो तिथि सबै देवताहरुका लागि पनि प्यारो भयो <
युधिष्ठिरका यी प्रश्नको जवाफ भगवान श्रीकृष्णले दिनुभएको उल्लेख पनि गरिएको छ । भगवान श्रीकृष्णले युधिष्ठिरलाई के जवाफ दिनुभयो त < अब, यसबारे चर्चा गरौँ । भगवान श्रीकृष्णले यसको जवाफका लागि सत्ययुगको एउटा प्रसंग निकाल्नु भएको थियो । उहाँले भन्नुभयो– सत्ययुगमा मुर नामको एउटा भयङ्कर दानव थियो । यो दानवले देवराज इन्द्रलाई समेत आफ्नो आसनबाट हटाएर यो दानवले स्वर्गमाथि आधिपत्य जमाएपछि त्यहाँ देवताहरुले निकै दुःख पाएका थिए । अनि सबै देवता मुर दैत्यबाट छुटकारा पाउन देवहरुका पनि देव भगवान महादेवको शरणमा पुगे ।
महादेव भगवानले देवताहरुको समस्या सुनिसकेपछि यसको समाधानका लागि भगवान विष्णुको शरणमा जानु पर्ने सल्लाह दिनुभयो । त्यसपछि देवताहरु सबैलाई साथमा लिएर भगवान महादेव विष्णुको शरणमा पुग्नु भयो । उहाँ स्वयं विष्णुको शरणमा गएपछि भगवान विष्णु पनि प्रसन्न हुनुभयो । उहाँलाई प्रसन्न बनाउन देवताहरुले स्तुति गरेको प्रसंग पनि पुराणमा उल्लेख गरिएको छ ।
देवताहरुको स्तुतिबाट प्रसन्न भएर ब्यूझिँएका भगवान विष्णुले देवताहरुलाई आफ्नो कुरा राख्न अनुरोध गर्नुभयो । देवताहरुले दानव मुरको अत्याचार सविस्तार सुनाए । यो सुनेर भगवान विष्णु निकै क्रोधित अवस्थामा पुग्नुभयो । र, उहाँले देवताहरुलाई यो संकटबाट बाहिर निकाल्न आफूले काम गर्ने वचन दिनुभयो ।
पछि दर्जनौं दानवहरुको संहार भयो, भगवान विष्णुको शक्तिका कारण । तर, यही युद्धमा पनि दानव मुर मारिएको थिएन । त्यसपछि लामो समय भगवान विष्णु र दानव मुरबीच युद्ध भएको प्रसंग उक्त पुराणमा उल्लेख गरिएको छ । लगभग एक हजार वर्षको युद्ध लडेपछि भगवान विष्णुले दानव मुरको शक्ति क्षीण बनाउनु भयो । त्यहाँबाट भगवान विष्णु बाह्र योजन लामो सिंहावती गुफामा गएर सुत्नुभएको र निद्रालीन हुनुभएको विश्वास गरिन्छ ।
तर, त्यही गुफामा गएर भगवान विष्णुलाई मार्ने योजना बनाएर दानव मुर पनि गुफामा गयो । गुफामा दैत्य प्रवेश गरेको थाहा भएलगत्तै श्रीहरिको शरीरबाट दिव्य अस्त्रशस्त्रले भरिपूर्ण एक अति रुपवती कन्या अर्थात् देवी एकादशी उत्पन्न हुनुभयो । ती युवतीले नै दानव मुरसँग लड्न थालिन्, केहीबेरमा मुरलाई अस्त्रविहिन बनाउनु भयो ।
आफ्नो शक्तिको अहंकारले भरिएको दानव मुर ती देवीलाई आक्रमण गर्न अगाडि बढेको थियो । तर, ती देवीले मुरको छातीमा प्रहार गर्नुभयो, मुरको यो प्रहारपछि मृत्यु भयो ।
भगवान विष्णु उठेपछि उहाँले त्यो दानव मुरको मृत शरीर देखेर विस्मित हुनु भयो । ती देवीले भगवान विष्णुलाई आफूले उसको वध गरेको सुनाउनुभयो । ती देवीको यस्तो अद्भुत पराक्रमबाट प्रसन्न भएर भगवान विष्णुले एकादशी नामकी ती देवीलाई वरदान माग्न अनुरोध गर्नुभयो । यसको जवाफमा देवी एकादशीले एकादशी तिथिमा व्रत बस्ने सबै भक्तालुको आफूले पाप नाश गरिदिन सकुँ भनेर वरदान माग्नुभयो । भगवानले विष्णुले तथास्तु भने यो माग पूरा गरिदिनुभयो । अनि उहाँले नै यो तिथि घोषणा गर्नु भएको हो ।
देवी एकादशी वा पुण्यप्रदा एकादशी असाध्यै खुसी हुनु भयो । जो मनुष्यले एकादशीको व्रत बस्छ, त्यो मरणोपरान्त बैकुण्ठ पुग्छ भन्ने त्यति बेला देखि नै विश्वास गर्दै आइएको छ । अनि एकादशी व्रत नै सबैभन्दा ठूलो पापनाशक व्रत भएको पनि विश्वास गरिन्छ ।
एकादशी व्रत कथा सुन्नाले मात्र पनि सहस्र गोदानको पूण्यफल मिल्छ । एकादशीमा व्रत बसेर रात्रि जागरण गर्नाले व्रत लिने व्यक्तिलाई भगवान विष्णुको अनुकम्पा मिल्छ भन्ने विश्वास छ ।
एकादशीहरुको पनि उत्पत्ति भएको आजको यो तिथिले हामी सबैलाई आफ्ना मनोकामना पूरा गर्न सहज बनओस्, हाम्रो पात्रोको तर्फबाट तपाईंहरु सबैलाई शुभकामना ।
Liked by:
