अधिका अर्थात अधिक महिना जसलाई मलमासपनि भनिन्छ । त्यसै , मासको शुक्ल पक्षको शुक्लपक्षको एकादशी तिथीमा पद्मिनी एकादशी पर्दछ ।
यस एकादशीको महिमा कर्तव्यअर्जुनको जन्मसँग जोडिएको छ, यी सबै प्रसंगलाई हामी आज केलाउने छौं । एकादशी महात्मयबाट हामी यस एकादशीको व्रतकथा, विधी अनि आधुनिक समयमा भएको यसको सान्दर्भिकता सम्म केलाउने छौं ।
कर्तव्य अर्जुनको जन्म हिन्दु क्यालेन्डरको १३औं महिनामा भएको हो, मलमास या अधिमास जेसुकै भए पनि यस अधिक महिना पुरुषोत्तम महिनाका रुपमा मनाइन्छ ।
शरीर, आत्मा, दिमाग अनि विचारको शुद्धिकरणका लागि पद्मिनी एकादशीलाई लिइन्छ, पुरुषोत्तम महिनाको गुरुत्व वल, पवित्रता अनि दैविक शक्तिको प्रभावले यस एकादशी झनै फलिफाप गराउने एकादशीका रुपमा स्थापीत छ है ।
श्री हरि विष्णुको महिमागान गरिने यस एकादशीलाई कमला एकादशी पनि भनिन्छ । मनमा हरि हुनु अतिआवश्यक मानिन्छ, हरि एउटा चेतना हो अनि परमात्माको स्वरुप पनि तसर्थ हरेक मानवले मनमा हरिलाई बसाउन जरुरी रहेको हाम्रो पूर्वीय सनातन सस्कारले आव्हान गर्दछ । 
श्रीमद्भागवतमा पनि कलियूगमा पापको अधिकता हुने भएकाले हरिनामको भजन, अनुसरण अनि आत्मसाथले मुक्ति पाउन सकिने सरल मार्ग प्राप्त हुने बताइएको छ । पद्मपपुराणको अनुसार हरि नामको जापले बैकुण्ठ प्राप्त हुने बताइएको छ ।
वेद अनि पुराणहरुमा भगवान बिष्णुलाई श्रृष्टिको पालनहार मानिएको छ, मानव जीवनसंग समबन्ध राख्ने सुख र दुखको चक्र हरिको हातमा रहेको भनिन्छ । हरिको यहि गुणलाई महत्व दिएर लक्ष्मीपती हरिको हजारौं नामहरु समावेश गरिएको बिष्ण्ुासहस्रनाम ग्रन्थ कुँदिएको छ । यसमा हरिका नामहरु अनि व्याख्या रहेको छ, सस्कृत भाषाको अपार मिठास अनि पवित्रतालाई यस ग्रन्थमा उजागर गरिएको छ । नेपाली जीवन परिवेशमा केही दशक अघिसम्म यस ग्रन्थलाई अक्षर चिन्न, पाठ गर्न र हरेक बिहानको पाठमा समावेश गरिन्थ्यो तर समय संगै यस्ता उपासना, अध्ययन अनि भक्तिहरु हामीले आधुनिकताका नाममा फाल्दै आएका छौं ।
नमो स्तवन अनंताय सहस्त्र मूर्तये, सहस्त्रपादाक्षि शिरोरु बाहवे।
सहस्त्र नाम्ने पुरुषाय शाश्वते, सहस्त्रकोटि युग धारिणे नमस्।।
यस मन्त्र हरिको सबैभन्दा शक्तिशाली र अर्थपूर्ण मन्त्र मध्य हो जसले सनातन सस्कारका दुई धार शिवमार्ग र बैष्णवलाई एकै धारमा जोड्ने कार्य पनि गर्दछ । बिष्ण्ुा अर्थात हरिलाई शिव, शम्भु, ईशान र रुद्रका नाममा सम्वोधन गरिएको छ ।
महाभारतमा ईच्छा मृत्यू वरदान भएका भीष्म पितामह वाणहरुको शैयामा मृत्यू पर्खेर रहँदा यूधिष्ठिरले उनलाई जगतका पालनहारका बिषयमा सोधेका हुन्छन् । यसवखत भीष्मले हरिको महत्व दर्शाँउदै विष्णु सहस्रानाम उल्लेख गरेका छन् । हरिका हरेक नामको सैयौं तवर अनि अर्थवाट उजागर गरिएको यस सहस्रानामको जापले हरेक यूगमा मनुष्यलाई साथ दिने र जीवनको अर्थ र उपस्थिती बढाउने भीष्मले बताएका छन् ।
व्रतकथा
कर्तविर एउटा प्रकाण्ड बिद्वान अनि कुशल राजा थिए तर पुत्रलाभ नभएको कारणले उनलाई धेरै सताएको हुन्छ ।
यज्ञ, दान, अनुष्ठान आदि जेसुकै गरेपनि उनलाई पुत्रलाभ हुँदैन तसर्थ सबै राजकाज त्यागेर जंगलमा घोर तपस्या गर्ने उनले निर्णय लिन्छन् । यसरी उनले जगंलमा हजारौ वर्ष तपस्या गर्दछन् र यसरी कठोर तपस्या गर्दा उनकी श्रीमती पद्मिनीे उनलाई साथ दिन्छिन् ।
कठोर तपस्याले राजाको शरीर सिन्का जस्तै भइसक्दा पनि उनले भगवानको दर्शन पाँउदैनन । उनकी श्रीमती पद्मिनी ले प्रकाण्ड तपस्वी अत्रि महर्षिसंग सल्लाह गर्दछिन र महर्षिले राजारानीको पूर्वजन्मको पापका कारणले तपस्याको फल नपाएको तर पुरुषोत्तम मासमा हुने एकादशीको व्रत लिएमा सबै पापमोचन हुने वताँउदछन् । रानी पद्मिनी ले भने बमोजिम गर्दछिन्, यस एकादशीमा रितपूर्वक भगवान बिष्णुको प्रतिमा स्थापना गर्दछिन् । चोखोनितो भएर निष्ठापूर्वक एकादशीको व्रत गरेर, बिष्णुको भक्तिभाव गर्दछिन् । यसो गर्नाले भगवान प्रसन्न भएर राजा कर्तवीर र रानीले भगवान हरिको दर्शन पाँउछन ।
उनीहरुको पुत्र कर्तव्यअर्जुनको जन्म यसपश्चात भएको मानिन्छ । कर्तव्यअर्जुनलाई विश्वमा केवल बिष्णु स्वयमले मात्र वध गर्न सक्ने नत्र उनलाई अमरत्वको वरदान हुन्छ, भविष्यका लेखहरुमा हामी यी कर्तव्यअर्जुनको बारेमा पनि वर्णन गर्ने छौं भने आजका लागि यस एकादशीको व्रतविधीमा संक्षेप प्रस्तुत गर्न तर्फ लाग्दछौं ।
सूर्योदय अघि उठ्ने, प्रातस्नान गर्ने अनि मन र तन दुबै शुद्ध गर्न भनिन्छ । एकदिन अगावै लसुन, प्याज लगायत माछामासु बिनाको सात्वीक भोजन गर्नपर्ने हुन्छ । पीतलका भाँडाको प्रयोग यस एकादशीमा बिशेष रुपमा बन्देज लगाइएको छ । दिनभरि भगवानको भजन, किर्तन, व्रतकथा श्रवण गर्ने अनि राती जाग्राम गर्न जरुरी मानिएको यस एकादशीमा व्रतालुहरुले फलाहारको सेवन गर्नुपर्ने हुन्छ । राती सुत्न परेमा पनि जमिनमा सुत्न पर्ने हुन्छ भने भोलीपल्ट पञ्चामृतको सेवन र अभिसेचनका साथ तुलसीको पात, धुप अनि अगरवत्तिको सुगन्धसंगै व्रत अन्त्य गरिन्छ ।
आधुनिक aसनातन सस्कार ओझेलमा पक्कै परेका हुन तर बिज्ञानको जड भने यतै रहेको र यतैवाट गएको पाइन्छ । हरेक एकादशीको १५ दिनको फरकमा सात्वीक भोजन, फलाहार, भक्तिभाव र समर्पण भावले मानव हृदयलाई पुलकित गराँउदछ । अहिलेका बिभिन्न पेट, अनिन्द्रा, डिप्रेशन, रक्तचाप लगायतका रोगहरुको दिर्घनिदान यीनै एकादशीहरुको व्रत र भक्तिभावमा हुन्छ । मान्छेलाई आफ्नो उपस्थिती अनि प्रेमभाव तथा शान्तप्रिय बनाउन शदियौंदेखि एकादशीहरुले प्रेरित गरिआएका छन् ।
यस पद्मिनी एकादशीको शुभकामना ।
विश्व पर्यटन दिवस
अप्रिल महिनामा नेपालको हिमाल आरोहणका आउन तयार जापानी समुह यसवर्ष कोरोना महामारीका कारणले आआफ्नै घरघरमा नै संकुचित हुन पुगे, यस्ता कथाहरु यसवर्ष धेरैको छ । नेपालकी दृष्टि अधिकारी यसवर्ष पैदलयात्राका लागि लापा उपत्यका हुँदै गणेश हिमालको काखैसम्म पुग्ने योजनामा थिइन तर अब अवस्था सामान्य नहुन्जेलसम्म यी कुराहरु थाती राख्नुपर्ने भयो ।
ठूलाठूला होटलहरु बन्द हुने संघारमा छन्, त्यहाँ कार्यरत कर्मचारीहरुको तलब कम गरिएको छ, कोठाहरु पाहुनाको प्रतिक्षामा छन् अनि पाहुनाहरु अवसरको प्रतिक्षामा तर पर्यटन यसवर्ष केवल एउटा सपना मात्र भयो ।
ए ३८० जस्ता भिमकाय बिमानहरु ग्राउण्डेड गरिएको छ, हवाईअड्डाहरु शून्य छन्, यसवर्ष सर्वाधिक धेरै असर यस कोरोना भाइरसले कहिँकतै गरेको छ भनें त्यो पर्यटन हो । स्मरण रहोस्, पर्यटन विश्वकै सर्वाधिक ठूलो ब्यवसाय हो, यसवर्ष यस व्यसवायका हरेक पाटाहरु नराम्रोसंग थलिएका छन् । अब पछि जुर्मुराउने जर्मकोका साथ, विश्व पर्यटन दिवसको सबैलाई संझना गराउन चाहन्छु ।
सबैकालागी पर्यटनः पहुचयोग्य विश्वब्यापी पर्यटनको प्रवर्धन भन्ने नारासहित हरेक वर्ष सेप्टेम्वर २७ का दिन अन्तराष्ट्रिय पर्यटन दिवस मनाइन्छ । पर्यटन वास्तवमा संसारको सबैभन्दा ठूलो उधोग हो, हामी घरमा वसिरहेका छौ या कतै यात्रा गर्दै छौ, हुन सक्छ कुनै अपांगता या चोटपटकका कारणले या साना वच्चाहरुको भएका कारणले कुनै परिवार या धेरै पाका उमेर भएका कारणले वृद्ध वृद्धाहरु कहिकतै घुम्न जान या पर्यटनको लाभउठाउनालागी वञ्चित भइरहेका होलान, तर ढिलो या चाडो पर्यटनको विश्वब्यापी सहज पहुँच र पर्यटनको फाइदा सबैजनाले प्राप्तगर्न पाउनुपर्दछ ।
सहज पर्यटन संसारका सबैजनाको पहुचमा हुनुपर्दछ जस्ले गर्दा हामी वाचेको यस ग्रह पृथ्वीको सौन्दर्य र विविधता अवलोकन गर्नसकुन, अन्तराष्ट्रिय पर्यटन दिवसको दिन पर्यटनका महत्व र सहज पहुच अनि पर्यटनको सामाजिक, सास्कृतिक, धार्मिक र आर्थिक फाइदाकावारेमा ब्यापक रुपमा जानकारी र छलफल गरिन्छ ।
अतिथि देवो भवः अर्थात पाहुना हाम्रा भगवान हुन । नेपाल एउटा पर्यटकीय गन्तब्य हो, हिमश्रृख्लाहरु, मनोरम हरियाली, जैविक अनि सास्कृतीक विविधता लगायत शान्तिप्रय वुद्धभुमीका शालिन हामी नेपालीहरुनै नेपालको गहना हो । हरेक वर्ष नेपालको हिमशयलमा रमाउन, हिमालहरु आरोहण गर्न, पदयात्रागर्न, धार्मिक पर्यटन गर्न अनि अन्य विभिन्न कुराहरु अवलोकन गर्न लाखौँ पर्यटकहरु नेपाल आउनेगर्दछन, तर पर्यटनको अधिक संभावना हुदाहुदै पनि नेपालले पर्यटनवाट उचित लाभ लिन सकेको छैन ।
पर्यटक तपाइहामीमध्य सबैजना हुनसक्छौ, विदेश जानुमात्र पर्यटन हैन, आफ्नै देश भित्र पनि हामी नया नया ठाउ गएर पर्यटन गर्नसक्दछौ, घुम्नलाई पोखरा, नगरकोट अनि कुनै नयाँ ठाउ गएर केहि समय वसेर हामीले नया कुरा जान्न पाउछौ, मनमा शान्ति पाउछौ अनि नयाँपनाको आभाषका साथै जिवन जिउने थप कारणहरु अनि रोमाञ्चकता पाउदछौ । हामीमध्य धेरैजना अझै पनि घुम्नु या नयाँ ठाउ कुनै विशेष कारण विनानै अवलोकन भ्रमणगर्नुलाई अनि पर्यटनलाई उत्ति महत्व दिएर हेर्दैनौ, खास्मा नयाँ ठाउको भ्रमण र अवलोकनगर्नु भनेको स्वस्थ्य मानसिकता, सकारात्मक सोचाई, ब्यवहारको विकास, संवेग र तनावको उचित ब्यस्थापनकालागी एकदमै जरुरी छ । वेलावखतमा पर्यटनलाई आवश्यक्ता या विलासी के हो भनेर वादविवाद भइरहेको पाइएतापनि पर्यटनले पर्यटकहरुमा नया उत्साह र ज्ञान अनि गन्तब्यमा आर्थिक र सामाजिक विकास भइरहेको हुन्छ ।
जिवनको अर्थ पक्कै पनि संकुचित छैन, ब्यापक परिवेशमा जिवनको अर्थ भनेको नयाँ कुरा बुझनु, नयाँ ठाउ जानु अनि सकेसम्म वढी ज्ञान र अनुभवहरु प्राप्त गर्नु पनि हो । मार्को पोलो, भास्को डिगामा, क्याप्टेन कुक लगायतहरु, जस्को अन्वेषण र भ्रमणले संसारमा सँस्कार, सभ्यता र विकासको लहर फैलाएको छ, उनिहरु पनि एकहिसाबले नयाँ कुरा पत्ता लगाउन र नयाँ ठाउको खोजीगर्न निस्केका थिए र संसारलाई जोडेर गए तसर्थपनि भ्रमण गर्न र नयाँ कुरा सिक्न पछी नपरौ । अर्कोतर्फ पर्यटनले गर्दा देशमा विदेशी मुद्राको आर्जन, रोजगारीको श्रृजना, सार्वजनिक र ब्यक्तिगत आयको श्रोत, सास्कृतीक आदानप्रदान अनि राष्ट्रको छवी वढाउन सहयोग गर्दछ । पर्यटक हाम्रा पाहुना हुन हृदय देखि स्वागत गरौँ, आतिथ्य कायम रहोस, पोष्ट कोभिड विश्वमा शुरु हुने र भएको फरक धारको अनि संक्रमण शून्यता सहितको पर्यटनको आत्मसाथ होस्। शुभकामना ।
हाम्रो पात्रोका लागि सुयोग ढकाल
Liked by:
