Haripariwartani Ekadashi | हरिपरिवर्तिनी एकादशी व्रत | २०७९ भदौ २१ | Hamro Patro

हरिपरिवर्तिनी एकादशी | वामन द्वादशी | विश्व आणविक परिक्षण विरुद्धको दिवस

हरिपरिवर्तिनी एकादशीलाई जयन्ती एकादशी र वामन एकादशी पनि भनिन्छ । पापहरुको नाश गर्न यस एकादशीको ब्रत भन्दा ठुलो अरु कुनै उपाय नभएको शास्त्रीय मान्यता रहेको छ । हरिपरिवर्तिनी एकादशीमा निष्ठापूर्वक व्रत लिनाले वाजपेय यज्ञको फल प्राप्त हुने विश्वास छ ।पौराणिक कथन अनुसार भदौ महिनाको शुक्लपक्ष एकादशीको नाम हरिपरिवर्तिनी एकादशी हो ।आषाढ शुक्ल हरिशयनी एकादशीमा सुत्नु भएका भगवान बिष्णुले निन्द्रा अवस्थामा कोल्टेफेरेको दिन भएकाले यस एकादशीलाई हरिपरिवर्तिनी एकादशी भनिएको हो । शेषनागकोपिठ्यूँमा यसै एकादशीका दिन कोल्टे फेरेका कारण तीनै लोकका स्वामी भगवान विष्णुकोआज पूजा गरिन्छ । पूजापछि ताँबो, चाँदी, चामल र दही दान गरिन्छ ।



त्रेतायुगमा विरोचन नामक दैत्यका छोरा बलि विष्णु भगवानको परम भक्त थिए । तर उनले ईन्द्रसित पुर्वाग्रहरहेका कारण ईन्द्रलोक तथा सम्पूर्ण देवताहरूलाई पराजित गरेका थिए । बृहस्पति सहित ईन्द्रादि देवता बिष्णु समिप पुगी वेद मन्त्रद्वारा स्तुति गर्न थालेपछि बलिबाट देवगणलाई मुक्त गराउन बिष्णुले आफ्नो पाँचौं अवतारका रुपमा वामन रूप धारण गर्नुभयो। र, तेजस्वी बलिसंग आफ्नो पाईताला राख्न तीन पाइला भूमिको याचना गर्नुभयो । महाबलीले ती तीन पाइला जमीन आफ्नालागि अत्यन्तै सानो याचना ठानेर तीन पाइला भूमि दान दिने संकल्प गर्नुभयो ।तर बिष्णुले आफ्नो त्रिविक्रम रूपलाई फैलाएर भूलोकमा पद, भुवर्लोकमा जंघा, स्वर्गलोकमा कम्मर, मह:लोकमा पेट,जनलोकमा हृदय, यमलोकमा कण्ठ, सत्यलोकमा मुख राख्नुभयो भने दोश्रो पद स्वर्गलोकमा राख्नुभयो । अब तेस्रो पदकहाँ राखुँ भनेर बलिलाई सोध्दा बलिले बाचा स्वरुप आफ्नो शिर झुकाए र बिष्णुलेआफ्नो तेश्रो पद उनको टाउकामा राखेर मर्त्यलोक पाताल पुर्याईदिनुभयो । बिष्णुभक्त बलिले पाताललोकमा पनि बिष्णुसंगै रहने याचना गरेपछि भाद्रपद शुक्ल एकादशीका दिन बलिको आश्रममा बिष्णु स्वरुप रहनुभएको पौराणिक कथा अनुसार हरिपरिवर्तिनी एकादशीको मान्यता स्थापित हुन पुगेको हो ।


हाम्रो पात्रोको लागि बाबुराम भण्डारीले तयार पार्नु भएको

वामन द्वादशी

भाद्र शुल्क पक्षको द्वादशीलाई वामन द्वादशी या वामन जयन्ती भन्ने गरिन्छ। धार्मिक ग्रन्थ अनुसार आजको शुभ तिथिमा भगवान श्रीकृष्णले वामन अवतार लिनुभएको थियो। धर्तिमा अन्याय र अत्त्याचार बढ्दै गएपछि, भगवानले कुनै न कुनै अवतारमा आएर त्यो अत्त्याचार गर्ने शैतानको विनास गरेको धेरै कथाहरु हामीले सुनेका छौ। भगवान विष्णुले अरु अवतार जस्तै वामन अवतार पनि यस्तै शैतानी शक्तिको विनास गर्न लिनुभएको थियो।

वामन अवतारलाई भगवान विष्णुको एउटा महत्वपूर्ण अवतार मानिने गरिन्छ। एकजना अत्याचारी दैत्यराजा बलिले देवलोकसँग युद्ध गरेर देवताहरुलाई नै पराजित गर्न थालेपछि भगवान इन्द्र विष्णु भगवान समक्ष आफ्नो समस्या लिएर पुगेका थिए। त्यसपछि भगवान इन्द्र मार्फत दैत्यराजा बलिको सबै अत्याचारको बारेमा बुझेपछि भगवान विष्णुले आजको तिथिमा माता अदितिको गर्भबाट जन्म लिएर बलिको विनास गर्ने आश्वाशन दिएर पठाए। भगवान इन्द्रलाई दिएको वचन पुरा गर्दै आज भाद्र शुल्क पक्षको द्वादशीको दिन माता अदितिको गर्भबाट भगवान विष्णुको वामन अवतारको जन्म भएको हो।

त्यसपछि कश्यप ऋषिहरुसँग आफ्नो संस्कार सिकेका भगवान वामनले महर्षि पुलहसँग यज्ञोपवीत, अगस्त्यसँग मृगचर्म, मरीचिसँग पलाश दण्ड, आंगिरससँग वस्त्र, सूर्यसँग छत्र, भृगुसँग खड़ाऊं, आफ्नो गुरुसँग कमण्डल,माता अदिति सँग कोपीन, सरस्वतीसँग रुद्राक्ष माला तथा कुबेरसँग भिक्षा पात्र लिएपछि आफ्नो पितासँग आज्ञा लिएर दैत्यराजा बलिलाई भेट्न गएका हुन्। त्यतिबेला दैत्यराजा बलि नर्मदा नदिको उत्तरी तटमा अश्वमेघ यज्ञ गरिरहेका थिए।

भगवान वामन त्यहाँ एउटा जोगीको रुपधारण गरेर पुग्छन र राजा बलिसँग भिक्षा माग्छन। यज्ञ गरेर बसिरहेका बलिले वामन भगवान त्यहाँ आउनेबित्तिकै यज्ञको प्रकास उज्यालो भएको देखेर अचम्म मान्दै वामन भगवानसँग आफुलाई चाहिएको भिक्षा माग्न अनुरोध गरे। राजा बलिले त्यस्तो अनुरोध गरेपछि, भगवान वामनले बलिसंग ३ पाइला भुमि माग्दछन्। बलिले सहजै उनलाई ३ पाइला भुमि दिने वचन दिन्छन्। भगवान वामनले पहिलो पाइलामा स्वर्ग अनि दोश्रो पाइलामा धर्ति नापेको देखेपछि तेश्रो पाइलाको लागि बलिले आफ्नो शिर अगाडी गर्छन र वामन भगवानलाई आफ्नो मश्तिश्क नाप्न आग्रह गर्छन। सबैथोक गुमाईसकेको बलिले त्यसरी आफ्नो शिर अगाडी राखेको कुराले भगवान वामनलाई प्रशन्न पार्दछ अनि भगवान वामनले बलि राजालाई पातालको राजा बनाएर पातालमा स्थान दिन्छन्।

त्यसैले पनि भगवान इन्द्र र अन्य देवलोकलाई दैत्यराजा बलिबाट मुक्ति देकोमा भगवान विष्णुको वामन अवतारको निक्कै महत्व रहेको पाइन्छ।

विश्व आणविक परिक्षण विरुद्धको दिवस


शुरु गर्यौं महान वैज्ञानीक अल्वर्ट आईन्सटाईनको एउटा भनाईबाटः
"मलाई तेश्रो विश्वयूद्ध भयो भने के हुन्छ थाहा छैन तर चौथों विश्वयूद्ध भयो भनेंचाही ढुङ्गाको हातहतियार प्रयोग हुन्छ ।"

बिकासको यो सम्पन्नतालाई यस्तो चुनौती दिने गरि आईन्सटाइनले किन यस्तो भनाई भने होला त ? आखिर विश्व बिकासको यो पृष्ठभूमीलाई अनि सभ्यताको यो उचाईलाई किन गुमाउन सक्ने सम्भावना देखे त शताब्दीकै महान वैज्ञानीक आइन्सटाइनले ?

आखिर किन त विश्वको अस्तित्व धरापमा भएको जनाउ आइरहन्छ बेलाबेलामा ?

आउनुहोस् आजको दिन हामीले यो कुरा बुझ्न जरुरी छ । मानव सभ्यताको अाधूनिकिकरणको अभ्याससंगसङ्गै घोंडा, हात्तिको सवारगरी तरवार, धनुषवाण तथा ढालबाट यूद्धहरु लड्न शुरु गरेको विश्वले क्रमैसंग बन्दुक, गोला, हवाइजहाज हुँदै आणविक हातहतियका माध्यमले यूद्ध लड्न थालेको इतिहास छ । दोश्रो विश्वयूद्धमै पनि जापानको हीरोशीमा र नागासाकीमा क्रुर आणविक प्रक्षेपण गरेपछि मात्र विश्वयूद्धले पूर्णबिराम पाएको हो । स्मरण रहोस् हीरोशीमा र नागासाकीमा अझै पनि रुख बिरुवाहरु उम्रन नसक्ने भएको तथा आणविक हतियारका कारणले भएका बिकिरणका कारण बिभिन्न स्वास्थ्यलगायतका समस्या र दिर्घकालिन असरहरु अझैपनि छँदैछन् । सन् १९४५ को अगस्त ६ मा भएको यो आणविक प्रहारमा करिब २ लाख सर्वसाधरणको दुःखद मृत्यू भएको थियो ।

यस्ता हतियारहरुलाई सामूहिक बिध्वशं गर्ने हतियार भनिन्छ, जम्मा ११०० किलोग्राम थर्मोन्यूक्लीएर बलमे १२ लाख टीएनबी शक्ति उत्पादन गर्दै एउटा विशाल अत्याधूनिक शहर नै बिकिरण र बिष्फोटनका माध्यमले ध्वस्त पार्ने क्षमता राख्दछ ।

पृथ्वीलाई सुकेको पात जस्तै हल्लाईदिन सक्ने र चोईटा चोईटामा परिणत गर्न सक्ने न्यूक्लीएर अर्थात थर्मोन्यूक्लीएर शक्तिहरु अहिले विश्वका धेरै देशहरुसंग छ । यिनै आणविक हतियारको बलमा शक्तिको प्रर्दशन गर्ने अनि एकअर्कालाई सखाप पार्न तल्लीन धेरै देश र तीनका सरकारहरु रहेका छन् ।

बालबच्चाहरुले पोषीलो खान नपाइरहेको अनि एकसरो लूगापनि राम्रोसंग नपाउने विश्वका अधिकांश जनसंख्या गरिबिको रेखामूनी छन् । तथापि यहाँ धेरैभन्दा धेरै पैसा अनि अध्ययन आणविक शोध अनि हतियार बिकासमा खर्च भइरहेको छ । आफूलाई प्रजातन्त्रको ठेकेदार मान्नेदेखि विश्व समूदायसंग वास्ताकुस्ता नराखि अलग्गै प्रणालीमा बाँच्ने देशहरुसम्म आणविक दादागारिको दौडमा छन् । जसलार्इ नियन्त्रण र निस्तेज गर्नु अाज विश्व समूदायको सामू ठूलो चुनाैति बनि उभिएको छ ।

"हर्रो नपाउने जोगी जाइफलको भोगी" भनेंझैं सामाजिक र मानविय धरातल कमजोर भएको विश्व आणविक हतियारको भोगी भएको छ । विध्वशंकालागि यो भन्दा दूर्भाग्य अरु केही पनि हुन सक्दैन् ।

सन् २००९ को डिसेम्बर २ मा संयूक्त राष्ट्रसंघको ६४ औं सभाले २९ अगष्टलाई आणविक हतियार विरुद्धको दिवस मनाउने चलन शुरु गरेको हो ।

फलाना देशले आणविक हतियार प्रयोग अभ्यास गर्यो, आज फलाना देशले प्रयोग गर्यो भन्ने हामीले पनि देख्दै अनि सुन्दै आएका छौं । आणविक हतियार वास्तवमा आफू पनि ध्वस्त हुने र अरुलाई पनि ध्वस्त पार्ने आत्मघाती कुरा हो । देशको सिमानाले बनाएको रेखा हतियारले कहाँ बुझ्छ र ? समग्रमा यो मानव सभ्यता तथा पृथ्वीको विनाशको डरलाग्दो स्वरूप हो ।

आखिर हामी बस्ने पृथ्वी, वातावरण, माटो अनि जल त विश्वभरि उही त हो ? यिनै कुराहरुमा असर परेमा मानव अनि सभ्यताको अस्तित्व बाँकी नरहेर चौथो विश्वयूद्धमा ढुङ्गाको हतियार प्रयोग हुने आइन्सटाइनले भनेको हुनुपर्दछ ।

हिन्दू शास्त्रहरुमा पनि कुनै पनि हतियारले कार्य नगरेमा ब्रह्मास्त्र प्रयोग गर्ने र प्रहार गर्ने अनि प्रहार खप्ने दुवैलाई पीडा हुने कथाहरु त हामीले पढेकै छौं । ब्रह्मास्त्रसंग आणविक हतियारलाई तुलना गर्न सकिन्छ । आणविक शक्ति बिकास अनि वृद्धिकालागि हो, बिध्वंशकालागि हैन । आजको दिनले यस्तै कुराहरुलाई चरितार्थ गर्न खोजेको हुनपर्दछ ।

विश्वलाई शान्ति चाहीएको छ ।

भू-मध्य रेखाबाट दुवैतर्फको ध्रुवहरुसम्म, प्रशान्त महासागरदेखि मृत सागरसम्म, सगरमाथादेखि सहारा मरुभूमिसम्म शान्ति अनि भातृत्वका नाराहरु गुञ्जिने समयको प्रतिक्षामा हामीसबै छौं ।

एउटा शहरलाई नै क्षणभरमा ध्वस्त पार्न सक्ने विश्वले एउटा शहरलाई नै क्षणभरमा बिकसित अनि समृद्ध बनाउनसक्ने प्रविधि किन ल्याउन सक्दैन ? यदि बिकास भनेको विनाश नै हो भने प्रविधि र अनुसन्धानको सप्को समातेर डराई-डराई बाँच्नु भन्दा मानवलाई ढुङ्गे यूगमै शान्तिसंग बाँच्न प्यारो छ, जीवनको अर्थ बाँच्न पाउनु हो । सबैको रक्षा होस् !
-----
हाम्रो पात्रोकोलागि सुयोग ढकालले तयार पार्नुभएको ।