Harishayani Ekadashi Wrata/Chaturmaas Wrata Aarambha | हरिशयनी एकादशी व्रत (तुलसी रोप्ने)/चतुर्मास व्रत आरम्भ | २०८० असार १४

आउँदा दिनहरु

१५जेठ

गणतन्त्र दिवस भोलि
१६जेठ

गङ्गादशहरा व्रत/गोसाइकुण्ड स्नान समाप्ति २ दिन पछि
१७जेठ

निर्जला एकादशी व्रत (तुलसीको दल राख्ने दिन )/विश्व सुर्तीजन्य पदार्थ विरुद्धको दिवस ३ दिन पछि
१८जेठ

विश्व बुवाआमा दिवस ४ दिन पछि
२०जेठ

पूर्णिमा व्रत ६ दिन पछि
२१जेठ

ज्या: पुन्हि/जातीय भेदभाव तथा छुवाछुत उन्मुलन राष्ट्रिय दिवस/निर्दोष बालबालिका माथि अत्याचार विरुद्धको दिवस ७ दिन पछि
२२जेठ

विश्व वातावरण दिवस ८ दिन पछि
२९जेठ

विश्व बालश्रम विरुद्ध दिवस १५ दिन पछि
३१जेठ

योगिनी एकादशी व्रत/विश्व रक्तदाता दिवस १७ दिन पछि
३२जेठ

प्रदोष व्रत/विश्व अग्रज दुर्व्यवहार जागरुकता दिवस १८ दिन पछि
१असार

मिथुन संक्रान्ति १९ दिन पछि
२असार

विश्व खडेरी विरुद्ध संघर्ष दिवस २० दिन पछि
५असार

द्वन्द्वमा यौन हिंसा उन्मूलनको लागि अन्तर्राष्ट्रिय दिवस/विश्व शरणार्थी दिवस २३ दिन पछि
६असार

विश्व योग दिवस / संगीत दिवस २४ दिन पछि
१०असार

रविसप्तमी व्रत/सूर्य पूजा / भूमी पूजा २८ दिन पछि
११असार

अन्तराष्ट्रिय लागू पदार्थ तथा अवैध तस्करी विरुद्ध दिवस २९ दिन पछि
१४असार

हरिशयनी एकादशी व्रत (तुलसी रोप्ने)/चतुर्मास व्रत आरम्भ ३२ दिन पछि
१५असार

दहीचिउरा खाने दिन / राष्ट्रिय धान दिवस ३३ दिन पछि
१६असार

शनि प्रदोष व्रत/अन्तराष्ट्रिय सहकारी दिवस ३४ दिन पछि
१७असार

विश्व खेलकुद पत्रकार दिवस ३५ दिन पछि
१८असार

गुरु पुर्णिमा व्रत/व्यास जयन्ती/पूर्णिमा व्रत ३६ दिन पछि
२४असार

रवी सप्तमी व्रत ४२ दिन पछि
२६असार

विश्व जनसंख्या दिवस ४४ दिन पछि
२८असार

कामिका एकादशी व्रत ४६ दिन पछि
२९असार

भानु जयन्ती ४७ दिन पछि
३०असार

शनि प्रदोष व्रत/गथांमुगः चःह्रे/विश्व युवा दक्षता दिवस ४८ दिन पछि
१साउन

कर्कट सङ्क्रान्ति / लुतो फाल्ने दिन/सोमबारे औंसी ५० दिन पछि
२साउन

मलमास शुरू / मत्स्यनारायण मेला शुरू ५१ दिन पछि
१०साउन

बुधाष्टमी व्रत ५९ दिन पछि
१२साउन

विश्व हेपाटाइटिस दिवस ६१ दिन पछि
१३साउन

पद्मिनी एकादशी व्रत/विश्व बाघ दिवस ६२ दिन पछि
१४साउन

प्रदोष व्रत/अन्तराष्ट्रिय मानव बेचबिखन विरुद्ध दिवस ६३ दिन पछि
१५साउन

खीर खाने दिन ६४ दिन पछि
१६साउन

पूर्णिमा व्रत/विश्व स्तनपान सप्ताह प्रारम्भ ६५ दिन पछि
२१साउन

अन्तर्राष्ट्रिय मित्रता दिवस ७० दिन पछि
२३साउन

विश्व भू-संरक्षण दिवस ७२ दिन पछि
२४साउन

अन्तर्राष्ट्रिय आदिवासी दिवस ७३ दिन पछि
२७साउन

परमा एकादशी व्रत/अन्तर्राष्ट्रिय युवा दिवस ७६ दिन पछि
२८साउन

प्रदोष व्रत ७७ दिन पछि
३१साउन

मलमास समाप्ति / मत्स्यनारायण मेला समाप्ति ८० दिन पछि

ज्योतिषहरू

Jyotish Narayan Prasad Dulal

सम्पूर्णानन्द संस्कृत विश्वव...

Jyotish Dr. Janak Bhatta

विगत ३५ वर्षदेखि कुण्डली निर्�...

Jyotish hbd

jyotish of nepal

Jyotish Narayan Prasad Gautam

गुरुकुल शिक्षा प्रणालीबाट ज्�...

Jyotish Mohan Ghimire

सम्पुर्णानन्द संस्कृत विश्वव...

Jyotish Purushottam Ghimire

नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालय, �...

Jyotish Deepak Prasad Kafle

सम्पूर्णानन्द संस्कृत विश्वव...

Jyotish Vaman Sapkota

शिक्षा - व्याकरणाचार्य, पौरोही...

Jyotish Khagendra Subedi

सम्पूर्णानंद संस्कृत विश्ववि...

Jyotish Damodar Kaushik

ज्योतिष र व्याकरण विषयमा आचार�...

Jyotish Damodar Poudel

नेपाल संस्कृत विश्व बिद्यालय�...

Jyotish Mukunda Sharma

स्वाध्याय, सत्सङ्ग र सदाचारजस�...

Acharya Choodamani Pathak

सम्पूर्णानन्दसंस्कृत विश्वव�...

Jyotish Dipendra Khatiwada

सम्पुर्णानन्द संस्कृत बिश्वब...

Jyotish Smarika Acharya

बाल्मीकि बिद्यापिठ बाट ज्योत�...

Jyotish Khageshwor Subedi

गुरुकुल पद्दति बाट ज्योतिषीय �...

Jyotish Ghanashyam Pokharel

नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालयब...

TALK TO JYOTISH

साहित्य / ब्लग

Jun/Jul 2023

आज

२०८० असार

१४
बिहिवार

Jun 29, 2023
असार शुक्ल एकादशी
हरिशयनी एकादशी व्रत (तुलसी रोप्ने)/चतुर्मास व्रत आरम्भ ( Harishayani Ekadashi Wrata/Chaturmaas Wrata Aarambha )

MY NOTE

तपाईँले आजको मिति भन्दा पछिको नोट हाल्नु भएको छैन । तपाईँले जन्मदिन, मिटिङ, सम्झनु पर्ने कुराहरु, बिल तिर्ने दिन आदि टिपोट टिप्न सक्नुहुन्छ ।

हरिशयनी एकादशी व्रत (तुलसी रोप्ने)/चतुर्मास व्रत आरम्भ

हरिशयनी एकादशी | चतुर्मास व्रत आरम्भ विशेष अडियो सामग्री

आषाढ शुक्ल–पक्षमा पर्ने हरिशयनी एकादशीलाई एउटा महत्वपूर्ण एकादशीका रूपमा वैदिक शास्त्रहरूमा व्याख्या गरिएको पाइन्छ । श्रृष्टिकर्ता भगवान हरि अर्थात् विष्णु यस एकादशीबाट चार महिनाका लागि पातालमा शयन (सुत्न) जाने विश्वास गरिन्छ । त्यहीकारण यस एकादशीलाई हरिशयनी एकादशी या देवशयनी र असारे एकादशी पनि भनिन्छ ।

यो एकादशीका दिन चीर निन्द्रामा गएका भगवान् हरि चर्तुमास सकी एकैचोटि कार्तिक महिनाको हरिबोधिनी एकादशीमा मात्र जाग्ने जनविश्वास पाइन्छ । हरिशयनी एकादशीलाई तुलसीरोपण दिवस पनि भनिन्छ । निर्जला एकादशीको दिन छरेको तुलसीको बिउलाई आजको दिन रोप्दै पूजा गरिन्छ ।

आजको दिन भगवान् विष्णुको प्रतीकको रूपमा घर–घरमा तुलसी रोप्ने गरिन्छ । घर वरपरको हावा स्वच्छ तुल्याउन तुलसीविना भगवान विष्णुको कुनै पनि पूजा आराधनाले पूर्णता पाउँदैन । तुलसी अति उपयोगी वनस्पति हो, यसको पात होस् या फूल सबैले उपयोगी औषधिको काम गर्दछन् ।

रुघाखोकी, ज्वरो जस्ता थुप्रै बिरामीहरूको उपचारमा तुलसी, घरेलु औषधिका उपयोगमा ल्याउने गरिन्छ । तुलसी घरमा रोप्नाले घर वरपर नकारात्मक उर्जाहरू नास हुने मान्यता पनि छ । हिन्दूहरूका लागि तुलसीको निक्कै महत्व रहने गरेको छ । त्यसैले पनि होला प्रायः हिन्दूहरूले आफ्ना घर अगाडि तुलसीको मठ बनाएर राख्छन् । तुलसीको मठ हुने घरलाई तीर्थ समान मानिन्छ ।

सनातन दर्शनमा एकादशीको महत्व
वैदिक सनातन हिन्दू पात्रो ‘पञ्चाङ’ अनुरूप एउटा पूर्ण चन्द्रमा पुनः नयाँ चन्द्रमा भएर आकाशमा उपस्थित हुन लगाउने समयलाई पन्ध्र वटा समान समय भागमा विभाजन गरिएको छ । चन्द्रको प्रत्येक चलायमान समय भागलाई तिथि भनिन्छ । चन्द्रको अवस्थिति अनुसार तय गरिएको तिथिको एघारौँ दिनलाई एकादशी भनिन्छ ।

वैदिक सनातन हिन्दू धर्ममा एकादशीलाई भगवान विष्णुको उपाशना गर्ने दिनका रूपमा लिइन्छ । भविष्योत्तर पुराणमा एकादशीहरूको महिमा प्रष्टसँग वर्णन गरिएको छ । व्रत बस्ने, भजन गर्ने, एकादशी महात्मय कथा श्रवण गर्ने र जप, होम आदि गर्ने चलन छ ।

हरिशयनी एकादशीमा पूजा अर्चना र व्रत बस्नाले सम्पूर्ण पापको मोचन हुने र सुकर्म फल प्राप्त हुने विश्वास रहिआएको छ । ‘भविष्योत्तर’ पुराणमा उल्लेख भएअनुसार सर्वप्रथम यो एकादशीको महिमा भगवान ब्रह्माले नारदजीलाई भनेको र पछि युधिष्ठिरले भगवान कृष्णलाई पनि सुनाएको उल्लेख छ ।

चलिआएको प्राचीन किंवदन्ती अनुसार, एकादेशमा एउटा सम्पन्न राज्यमा एकजना धार्मिक राजा मन्दाताले शासन गर्ने गर्थे । तर लगातारका तीन वर्षको खडेरीले गर्दा त्यस राज्यमा समस्या उत्पन्न भएको थियो । नदी–नाला सुक्न थालेका थिए । रुख विरुवाहरूले हरियाली गुमाइसकेका थिए ।

राजाका अपराधका कारणले गर्दा पनि राज्य र नागरिकले समस्या भोग्छन् भन्ने मान्यता थियो । त्यसपछि राजा मन्दाताले आफ्नो कुनै गल्तीका कारणले वर्षाका देवता भगवान् नारायण आफूसँग रिसाउनुभएको ठानी जति गर्दा पनि उनी आफूबाट भएको भूल पत्ता लगाउन सकिरहेका थिएनन् । एक दिन राजाले अंगीरा नामका ज्ञानीलाई भेटेर समस्याको सामाधानका रूपमा हरिशयनी एकादशीको महिमाबारेमा थाहा पाउँछन् । यस एकादशीको दिन पूजा अर्चना र व्रत बसेपश्चात् राज्यमा वर्षा भएको जनविश्वास छ ।

किंवदन्ती तथा कथाहरूले जेसुकै भनेपनि राम्रो र सत्य–कर्म मानव जीवनको अमूल्य सम्पत्ति हो । सत्यपथतर्फ लम्किँदै जानुहोस्, प्रगति तपाईंको साथमा हुनेछ । तपाईंको दिन शुभ रहोस् ।

चतुर्मास व्रत आरम्भ
हरिशयनी एकादशीदेखि हरिबोधनी एकादशीसम्मका ४ महिना भगवान विष्णुले शयन गरेको अवस्थालाई चतुर्मास भनिन्छ । यस बेला भगवान विष्णुले आफू शयन गर्ने हुँदा भगवान शिवलाई आफ्नो कार्यभार सुम्पेका हुन्छन् । तसर्थ, धार्मिक मान्यता अनुसार आजको दिनदेखि श्रद्धालुहरूले विशेषगरी भगवान शिवको पूजा–आजा गरी व्रत बस्ने गर्छन् ।

भगवान विष्णु शयन गर्ने यो ४ महिनाभित्र श्रावणको व्रत, गणेश चतुर्थी, हरितालिका तिज, ऋषिपञ्चमी, नागपञ्चमी, नवरात्री, कोजाग्रत पूर्णिमा, गोवर्धन पूजा आदि जस्ता थुप्रै दिनहरूमा बसिने व्रतहरू चतुर्मास व्रत हुन् । यो ४ महिनाको समयमा आफ्नो शारीरिक र मानसिक अवस्थाले साथ दिएसम्म व्रत बस्नु शुभ फलदायी हुने मान्यता परापूर्वकालदेखि रहिआएको छ।

असार शुक्ल एकादशीका दिन अर्थात् आज घरमा तुलसीको बिरुवा रोपी पूजा शुभारम्भ गरेर आजको एकादशीसहित चतुर्मास व्रत थालनी गरिँदैछ । असार शुक्ल एकादशीदेखि कात्तिक शुक्ल एकादशीसम्मका समयलाई चर्तुमास भनिन्छ । कात्तिक शुक्ल एकादशी अर्थात् हरिबोधिनी एकादशीको दिन तुलसीको दामोदरसँग विवाह गरेपछि चर्तुमास सकिन्छ ।

विष्णु भगवान चीर निन्द्रामा सुतेको बेला अर्थात् चर्तुमासभरि कुनै पनि मङ्गल कार्यहरू जस्तै बिवाह, व्रतबन्ध आदिको लगन हुँदैन । कार्तिक शुक्ल एकादशी अर्थात् हरिबोधनी एकादशीपछि मात्र मङ्गल लगन तथा मुहुर्तहरू हुन्छन् ।

हाम्रो पात्रोका लागि सुयोग ढकाल