International Mother Language Day | अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवस | २०७८ फागुन ९ | Hamro Patro

अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवस

नेपाल एउटा फूलबारी नै हो र यहाँ विभिन्न भाषा बोल्ने फूलबारीका फूलहरू छन् । चाहे 'ल्हासो' भनुन् 'नमस्ते' भनुन् या 'सलाम-वालेकुम' भनुन् या 'जदौ' या 'तारेमाम' यहाँ विविधता भेटिने अनेक भाषाको एउटै मतलब छ र त्यो हो प्रेम, राष्ट्रियता अनि सद्भाव । आउनुहोस् जुनसुकै भाषा बोल्ने सकल नेपाली जनमा आजको यो अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवसको हार्दिक शुभकामना दिऔँ । आज अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवस हो । सन् २००० देखि संयुक्त राष्ट्र सङ्घले आफ्ना सम्पूर्ण सदस्य राष्ट्रहरूलाई बहुभाषिक र वहुसांस्कृतीक जनसङ्ख्या अनि त्यो जनसङ्ख्यासँग जुटेका विविध भाषाको कदर स्वरूप हरेक वर्षको फेब्रुअरी २१ लाई अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवसको बिगुल बजाउन आग्रह गरेको थियो ।

मानव सभ्यता अनि अभिव्यक्तिका लागि भाषा एउटा महत्त्वपूर्ण आधार हो, भाषाका माध्यमबाट हामीले हाम्रा धेरै प्रत्यक्ष अनि परोक्ष सांस्कृतिक सम्पत्तिहरूको रक्षा र सङ्ग्रह गर्दै आएका छौँ, त्यसैले त आज पनि भाषा अनि लिपिमा लिपिबद्ध दस्ताबेजहरू श्रीमद्भागवत्गीता, कुरान, बाइबल, त्रिपिटक आदि थुप्रै ग्रन्थ अनि वेदहरू जोगाएका छौँ । नत्र भाषा नहुने हो भने यी हज्जारौं वर्ष अगाडिका ग्रन्थहरू आज पनि हाम्रा सिरानी, सन्दुक तथा मनभित्र कहाँ हुन्थे र ?

आफ्नै मातृ भाषामा विद्यालय अनि विश्वविद्यालयका पाठ्यक्रमहरू उपलब्ध भएमा अध्ययन कति सहज हुन्थ्यो होला ! यस्ता प्रकारको सहज सिकाई अनि पाठ्यक्रममा पनि जोड दिन जरुरी छ । राष्ट्रिय भाषा नेपाली त हाम्रो मुटुमै छँदै छ तर मातृभाषाको स्वादमा विषयवस्तुको सहज बुझाई पनि मानव अधिकार हो । कमसेकम सुरुवाती सिकाइहरू मातृभाषामा भएमा हुर्कँदै गरेका केटाकेटीहरूका बुझाई कालागि विषयवस्तुहरू उसका लागि सहज र सरल हुन जान्छ ।

भारतबाट पाकिस्तान छुट्टिएपछि अहिलेको बङ्गलादेशलाई पूर्वि पाकिस्तान भनिन्थ्यो । आजको दिन सन् १९५२ मा बङ्गाली भाषाको औपचारिक प्रयोग कालागि बङ्गला युवाहरूले गरेको प्रदर्शन अनि त्यसमा मारिएका भाषा प्रेमी सहिदहरूको बलिदानको सम्झना स्वरूपमा मनाइन्छ । स्मरण रहोस् भारत र बङ्गलादेश मात्र यस्ता देश हुन जसको राष्ट्र गान एकै व्यक्तिले रचना गरेका थिए, उनी हुन पण्डित रवीन्द्र नाथ टेगौर । संसारमा राष्ट्रिय पहिचानका मूल स्तम्भ राष्ट्रिय गान नै एकै कविले लखेको उदाहरण अहिलेसम्म अन्यत्र छैन ।

यो विशेष दिन विश्वव्यापी रूपमा मातृभाषाको महत्त्व र यसको संरक्षणार्थ जनचेतना फैलाइन्छ । आजकै दिन सन् २००२ मा लोप हुन लागेका करिब ३००० भाषाप्रति मानिसहरूको ध्यानाकर्षण गराउने औपचारिकता आरम्भ गरिएको थियो । त्यस वर्ष UNESCO ले “यो भाषाहरूको ब्रह्माण्डमा हरेक शब्द एक तारा बराबर हुन्” भन्ने नाराका साथ लोप हुन लागेका भाषाहरूमा सम्बन्धि समाज लार्इ प्रकाश पार्न महत्त्वपूर्ण कदम चालेको थियो ।

सन् २०२२ को मातृभाषा दिवसको नारा भनेँ “Using technology for multilingual learning: Challenges and opportunities” रहेको छ । प्रविधिको प्रयोगले अन्र्तभाषा सिकाई लाई अघि लैजानका चुनौती र अवसरहरू लाई विश्लेषण गर्दै सन् २०२२ को मातृभाषा दिवसले प्रविधिको सहयोगले भाषागत विविधतालाई एक तहमा ल्याउने लक्ष्य राखेको छ ।

विक्रम सम्बत् २०६८ को जनगणना अनुसार नेपालमा १ सय २३ वटा भाषाहरु बोलिन्छन् । यो संख्या सम्पूर्ण युरोपमा बोलिने भाषाको संख्याभन्दा पनि बढि हो । २०६८ को कै गणना अनुसार नेपालको कुल जनसंख्या २ करोड ६४ लाख ९४ हजार ५ सय ४ मध्ये ४४ दशमलव ६ प्रतिशतले नेपाली भाषालाई आफ्नो मातृभाषा बताएकाछन् । नेपाली भाषालाई दोश्रो भाषाका रुपमा ७७ दशमलव ३७ प्रतिशत जनसंख्याले स्विकार गरेकाछन् । त्यसैगरी ११ दशमलव ७ प्रतिशतले मैथिली बोल्दछन् भने ६ प्रतिशतले भोजपुरी, ५ दशमलव ८ प्रतिशतले थारू, ५ दशमलव १ ले तामाङ भाषा र ३ दशमलव २ ले नेवारी भाषा बोल्ने तथ्यांकले देखाएको छ । यस तथ्यांक अनुसार नेपाली भाषापछि नेपालमा सवैभन्दा बढि बोलिने भाषा मैथिली हो भने सवैभन्दा कम बोलिने भाषा संस्कृत हो । संस्कृत भाषा बोल्ने जनसंख्या १ हजार ६ सय ६९ रहेको छ ।नेपालको संविधान २०७२ को प्रस्तावनामै नेपाललाई बहुभाषिक भनिएको छ । धारा ६ मा सवै मातृभाषाहरु राष्ट्रभाषा हुन् भनिएको छ । यसबाट सवै (१२३ वटै) भाषाहरुलाई समान रुपमा संवैधानिक स्तर प्राप्त भएको छ ।
मातृभाषा भनेको मानिसको सभ्यता र संस्कारको सम्वाहक हो । मातृभाषा विना कुनै पनि देशको सांस्कृतिक एकता कल्पना गर्न सकिंदैन । मातृभाषाले देशको राष्ट्रियतालाई मजबुत बनाउँदछ र देश प्रेमको भावनालाई एकाकार गराउँदछ ।

पहिचानको दौडमा बेजोडले कुदिरहेको नेपाल अनि नेपालीका परिवर्तित आकाङ्क्षाहरूले सम्पूर्ण नेपालीहरूका भाषा अनि पहिचानलाई आत्मसाथ गर्दै अगाडि बढ्न सकुन्, भाषा अनि बोली दुवैको सम्मान होस् ।
----
हाम्रो पात्रोका लागी सुयोग ढकाल