वृष संक्रान्ति | विश्व परिवार दिवस | ललितपुर मत्स्यन्द्रनाथ रथा यात्रारम्भ

लाग्यो है आजवाट जेष्ठ महिना, हरेक महिनाको प्रथम दिन सक्रान्तिहरुको वास्तवमा दान अनि पुण्यका हिसाबले महिमा धेरै रहन्छ र आजको सक्रान्तिको पनि यसै हिसाबले धेरै महत्वपूर्ण रहेको लाकोक्तिहरु छन् । विहान विहान राशी चक्रअनुसार टिभी या रेडिया, मोवाईल या पत्रिकामा राशीफल चाल पाँउदा सर्वप्रथम मेष अनि वृष हुँदै मीन राशीसम्म पुगेर १२ वटा राशीका फलहरु अन्त्य हुन्छ । यी कुराहरु अनि राशी चक्र महिनासँग समबन्धीत हुन्छन्, यसअर्थमा आज सूर्य मेष अर्थात पहिलो राशीवाट वृष अर्थात दोश्रो राशीमा प्रवेश गर्दैछ ।

सौर्यमान अनुसार सूर्य वृष राशिमा प्रवेश गर्ने हुनाले वृष संक्रान्ति भनिएको हो । यस वर्षको वृष संक्रान्तिमा हामीसबैलाई स्वागत छ । जेष्ठ महिनाको गर्मी, टड्कारा घामका किरण, छिनछिनकै पानी अनि बाक्ला काला वादलहरु लगायत पश्चिमी हावाहरु खप्न र रमाउन तैयार हुनुहुन्छ नि ?


जेठ अथवा जेष्ठ जे भनेपनि यो महिना भनेँ वडो गज्जबको महिना हो, असारका रोपाँईकालागी धानका विऊहरु छरिने, खेतलाई जोत्ने चाँजोपाँजो मिलाउने र वर्खायामको तैयारी गर्नकालागी जेठ महत्पूर्ण छ। चिचिला लागेका भोगटे, मज्रिदै गरेका आँपमा चिचिलाहरु, बाँसका कलिला मुनाहरु अनि छिपछिपे पानीमा मारिएका ससाना असला माछाहरुको चटनी । रहरलाग्दो यस महिनाको शुभकामना ।

विश्व परिवार दिवस

आजकै दिन अर्थात विसं २०७८ सालको जेठ महिनाको १ गतेनै ईसं २०२१ को मे १५ तारिख भएको र यसै दिन विश्व परिवार दिवस पनि पर्न गएको छ । आउनुहोस्, यस वारेमा पनि कुरा गरौ तर त्यस अगाडी हाम्रो पात्रोका हामीसबै प्रयोगकर्ताको परिवारका सदस्यहरु लाई पनि परिवार दिवसको शुभकामना छ है ।

अब कुरा गरौ हामीसबैका परिवार अनि पारिवारीक कुराहरुको । सामान्यतया बूवा, आमा, छोराछोरी, काका काकी, ठूलोबुवा ठूलीआमा र हजुरबुवा, हजुरआमा मिलेर एउटा औसत नेपाली परिवार बनेको छ । बिस्तारै विकासक्रमले संयूक्त परिवारलाई क्रमशः एकल परिवारमा रुपान्तरण र प्रतिस्थापित गरेको भएतापनि परिवारको स्वरुप जेजस्तो होस् तर पारिवारीक मुल्य मान्यता भने आँउदो पुस्ताकालागी अत्यन्त जरुरी पाठ हो । प्रारम्भीक वाल्यकाल शिक्षा र वालवालिका र यूवा मैत्रि पारिवारीक वातावरणको वकालत गर्दै आज विश्व भरि परिवार दिवस मनाईन्छ ।

आजको दिनले परिवारमा संरक्षकको भुमिकालाई पनि ब्याख्या गर्दछ चाहे संरक्षकका रुपमा बूवा, आमा, हजुरबूवा, हजूरआमा या दाईदिदीनै किन नहुन् । यसका साथै परिवार र कार्य सन्तुलन वातावरण, सकारात्मक पारिवारिक ब्यबहार अनि अन्तरपुस्ता संबादका वारेमा पनि चर्चा र जागरण फैलाउदछ, आजको दिनले । ब्यक्तिहरु मिलेर बनेको परिवार अनि परिवारहरु मिलेर बनेको समाज अनि समाजहरु मिलेर बनेको देश, आजको दिनले देशको समग्र परिवर्तनमा परिवारको भुमिका अनि त्यसबाट संसारको रुपान्तरणको पैरवी गर्दछ ।

परिवारले कहिलेकाँही हामीलाई संकुचित पनि बनाँउदछ, परिवार र समुदायमा मात्र सिमीत नभईकन समग्र विश्वभरिका परिवार र मान्छेलाई नै विश्वबन्धुत्वको भावनाले हेर्न पनि आजको दिनले सन्देश दिन्छ । यस वर्षको विश्व परिवार दिवसको नारा नै “Socially just transition towards sustainable development: the role of digital technologies on social development and well-being of all.” सामाजिक बिकास र सबैको कुशलताका लागि प्रविधीको भूमिका र दिर्घकालिन बिकास लक्ष्य प्राप्तिका लागि सामाजिक बिकासको अवधारणा भन्नेतर्फ केन्द्रित छ । यसवर्ष कोरोना संक्रमणका कारणले धेरैजसो परिवारहरु घरको छतमुनी नै बसेका छन्, सबैका परिवारहरु बिकास र समृद्धितर्फ उन्मुख हुन्, सबैका परिवार सुरक्षित रहुन् । आजको विश्वका हरेक परिवारलाई समावेशीपना को आवश्यक्ता छ, समावेशी भएर हरेक वर्ग, धार, जात, धर्म या सोचका सदस्यलाई वृहत रुपमा स्वीकार गर्न सक्नु आजको परिवारको आवश्यक्ता पनि त हो । समावेशी परिवारका लागि पारिवारीक शिक्षा पनि अत्यन्त महत्वपूर्ण हुन्छ, आजका दिन संसारभरि विभिन्न रेडियो कार्यक्रम, गोष्ठी, टीभी कार्यक्रम, कार्यशाला, सास्कृतीक कार्यक्रम गर्दै परिवारको महत्व झल्काउने काम गरिन्छ ।

 सन् १९९३ वाट मे १५ लाई परिवार दिवसका रुपमा संयूक्त राष्ट्रसँघको आब्हान अनुरुप मनाईन थालिएको हो ।

नेपालमा पनि क्रमशः वढ्दो आधुनीकता अनि विकासक्रम सँगै पारिवारीक मुल्य, मान्यता र अवधारणाहरु घट्दै गएका छन् र त्यसमाथी अहिले परिवारका मुल ब्यक्तिहरु जिविकोपार्जनकालागी विदेश जाने क्रम वढ्दा्े भएपछि परिवार र सामाजिक भावनामा नकारात्मक असर पर्न थालेको छ । यो विषम परिस्थितीमा पारिवारीक मुल्य, अपनत्व, सदभावना, एकता अनि समानता हामीसबैले बुझ्न जरुरी छ । परिवार, समाज अनि देशको स्वरुप हरेक यूगमा परिवर्तन हुँदै आएको छ। आफ्नो परिवारको सोच अनि आदर्शलाई फराकिलो पार्दे जिवन वाँच्नुको परिवेश ठूलो पार्न सकौँ । चाहिने कुरामा सबै सदस्यको मान रहोस्, अनावश्यक कुरामा परिवारभित्र कोहीसँग कोही नडराओस्, बैमनस्यता नहोस् अनि प्रजातन्त्र परिवार भित्रपनि कायम होस् । सबै बूवा, आमा, दाजुभाई, दिदिवहीनीमा शुभकामना , विश्व परिवार दिवसको

ललितपुर मत्स्यन्द्रनाथ रथ यात्रारम्भ

यस वर्षको मत्स्यनाथ जात्राको श्रीगणेश भएको छ, आज बैशाख शुक्ल प्रतिपदावाट शुरु हुने यस उपत्यकाकै सबैभन्दा लामो जात्रा असार महिनाको शुक्ल चौथिसम्म करिब २ महिनासम्म मनाइन्छ । आज तृतिया तिथीवाट रथयात्रा शुरु भएको छ ।

सहकालका देवता मछिन्द्रनाथ, जस्लाई मत्स्यनाथ, गुरु करुणामय अनि नेवाः भाषामा बुङ्ग द्धया का रुपमा पनि पुकारा गरिन्छ । विगतको १६०० भन्दा धेरै वर्षदेखि यो प्राचिन जात्रा उत्तिकै उत्साह, भक्ति अनि पवित्रताका साथ मनाइदै आएको छ, आजको आलेख म सहकालका देवताको नाममा समर्पण गर्न चाहन्छु अनि मत्स्यनाथलाई एउटा योगीका रुपमा यहाँहरु समक्ष परिचित गराउन चाहन्छु ।

प्राचिन बुङ्गमती गाँउ मत्स्यनाथको जन्मथलो मानिन्छ, मत्स्यनाथ एकजना सिद्धपुरुष हुनुहुन्छ जस्ले प्रकृतिका हरेक अवयवहरुमाथि नियन्त्रण गर्न सक्नुहुन्छ । सहकालका यि देवतालाई तसर्थ उपत्यकावासीहरुले वर्षाका देवका रुपमा हजारौंवर्ष देखि पूज्दै आएका छन् । बाग्मती सभ्यतामा मत्स्यनारायणका अनेक रुप छन्, हिन्दुहरु यिनलाई करुणामयी गुरुका रुपमा पूज्दछन् भनें बौद्धमार्गिहरु यिनलाई पञ्चबुद्धमध्य चौंथो स्वरुप पद्धपाणीका रुपमा पूज्दछन् ।

आजका दिन म्हेपी डाँडोको माटोले बनेंको करुणामयीको मूर्तिमा कलशमा रहेको देवताको आत्मालाई प्रतिस्थापन गरिन्छ । आज स्नान गराएर पवित्र करुणामयीको धरोहरलाई अक्षयतृतियाका दिन गौदान सहित शान्तीस्वस्ती गरिन्छ । यसपछि ललितपुर र काठमाण्डौका बिभिन्न ठाँउहरुमा २ महिनासम्म अवलोकेश्वरको रथलाई परिक्रमा गराइन्छ, अन्तत असार शुक्ल चौथिमा जावलाखेलमा भोटो देखाएर यस रथयात्राको औपचारीक अन्त्य गरिन्छ र प्रतिमालाई लगेर प्राचिन बुङ्गमती गाँउमा राखिने चलन छ ।

योगी मत्स्यनारायणलाई गोरखनाथका गुरु भनेंर पनि चिनिन्छ, गो अर्थात पृथ्वी र रख अर्थात रक्षा तसर्थ गोरखनाथ पृथ्वीका रक्षार्थ तैनाथ एक अमर योगी हुन् जस्लाई दिक्षा योगी मत्स्यनारायणले दिनुभएको हो । गोरखनाथ मत्स्यनारायणका पुत्र पनि हुनुहुन्छ, कुनै दिन अर्को आलेखमा यि पितापूत्रको मानस समबन्धको ब्याख्या गर्नेछु । नेपाली राजपरिवारको निकटतम समबन्ध परापूर्वकालदेखि नै योगी गोरखनाथसंग रहेको पाइन्छ, गोरखनाथका बिशिष्ट अर्चना र पूजा राजपरिवारका सदस्यहरुले समयसमयमा गरिआएको पाइन्छ ।

हजारौंवर्षदेखि योगी मत्स्यनारायणको कृपा विश्वमा रहेको छ, यसवर्ष कोरोना कहरमा विश्व नै आक्रान्त छ, मत्स्यनारायण र गोरखनाथ योगीहरुका कृपा अनेकन रुपमा विश्वमा वर्षिनेछ, हाम्रो विश्वास छ ।
आजवाट मत्यस्नारायाणको रथयात्रा आरम्भ भएको छ । कोरोना संक्रमणको जोखिमका कारणले यसवर्ष तिर्थालुहरुको घुँईचो कम हुन सक्ला तर मत्स्यनारायण प्रतिको श्रद्धाको कमी हुने छैन ।

हाम्रो पात्रोका लागि सुयोग ढकाल वर्षाको कमी नहोस्, अन्नका दाना दानामा पुष्ट सामथ्र्य रहोस्, विश्वको कल्याण होस्, प्राणिमा प्राण होस् ।

हाम्रो पात्रोका लागि सुयोग ढकाल