World Earth Day/Swami Shashidhar Janma Jayanti | विश्व पृथ्वी दिवस/स्वामी शशिधर जन्मजयन्ती | २०७६ वैशाख ९ | Hamro Patro

विश्व पृथ्वी दिवस | स्वामी शशिधर जन्मजयन्ती

सनातन धर्म र प्राचीन विज्ञानले पञ्च तत्वको वरिपरि मानवीय चेतनाको ब्याख्या गर्दछ, पृथ्वी, जल, अग्नी, वायू अनि आकाश । यि ५ तत्वको कारण भएको मानिसको उपस्थितीलाई सर्वमान्य रुपमा आजको विज्ञान र प्राचीन खोजहरुले धार्मीक र सास्कृतीक रुपमा मानेको छ ।

पृथ्वी हाम्रो आधार हो, सनातन धर्मले आमाको रुपमा मानेको यस सर्वब्यापी धरातलको महत्वलाई विश्वभरिनै महत्वकासाथ हरेक वर्षको एप्रिल २२ तारिखका दिन विश्व पृथ्वी दिवस मनाईन्छ । यस दिन आधुनिक वातावरणीय कार्यक्रम र चेतनाको सन् १९७० मा भएको शुरुवातका रुपमा मनाउन थालिएको हो । सन् २००९ मा राष्ट्रसंघको ६३औं महासभा बैठकले अप्रिल २२ को दिनलाई विश्व पृथ्वी दिवसका रुपमा मनाउने निर्णय गरेको थियो । सन् १९७० को अप्रिल २२ तारिखमा अमेरिका एक्लैले पहिलो पटक यो दिवस मनाएको थियो । अमेरिकी सिनेटर जेराल्ड नेल्सनको अगुवाईमा पर्यावरण शिक्षा कार्यक्रमका रुपमा यो दिवस मनाइएको थियो । सन् १९९२ मा ब्राजिलको रियो दि जेनेरियोमा सम्पन्न पृथ्वी सम्मलेनले पृथ्वी दिवसको आवश्यकतालाई अझ धेरै प्रेरणात्मक सहयोग पुर्याएको थियो ।

राष्ट्रसंघको निर्णयपछि हाल एकसय ९२ बढि देशमा यो दिवस भव्यताका साथ मनाइन्छ । अप्रिल २२ का दिन पृथ्वीको उत्तरी गोलार्द्ध वसन्त र दक्षिणी गोलार्द्ध शरदको मौसमयुक्त हुने गर्दछ , मौसमको यो ध्रुविय फरक अनि विभिदताको अवसरमा पृथ्वी दिवसको मिती तोकिएको छ । सन १९७० वाट शरुवात गरिएको यस दिवस सन २०२० मा ५०सौ वर्षम प्रवेश गर्दछ, त्यसवेलासम्म पृथ्वीको प्रदुषण कम गर्दै स्वच्छ अनि हराभरा पृथ्वीको महत्वाकांक्षी योजना पूरा गर्न विश्व समुदाय तल्लीन छ ।

विषयगत कुरो गर्ने हो भने मानिस आफ्नै पैतालामुनि भएको पृथ्वीको अवहेलना गर्दै विज्ञान अनि विकासको मातमा आकाश र अर्को ग्रहको सपनामा हराँउदा पृथ्वी अनि वातावरणमा पर्न गएको नराम्रा असरहरुको ईतिवृतान्तको ब्याख्या गरिन जरुरी छ ।
२०औं सताब्दीयता पृथ्वीको बढ्दो तापमान अर्को ठुलो चुनौति हो । बर्षेनी शुन्य दशमलव १८ डिग्री सेन्टिग्रेटका दरले पृथ्वीको तापक्रम बृद्धि भइरहको छ । जसका कारण पृथ्वीको उत्तरी ध्रुवमा अवस्थित वरफका चुचुराहरु पग्लिंदै गएकाछन् । सूर्यबाट आउने परावैजनी किरणलाई रोक्ने ओज़ोन तहको नास, डरलाग्दा आँधी तुफान र सुनामी जस्ता प्राकृतिक विपदका घटनामा बृद्धि भइरहेका छन् । यी सवै कुराका लागि अन्य कोहि नभएर स्वयं मानिस नै जिम्मेवार छन् ।

ठूला ठूला हवाईजहाज र परमाणु बमहरु श्रृजना र निर्माण गर्नसक्ने उच्चतम प्रयोगशालाहरुम समेत एक चिम्टी माटो निर्माण गर्न सक्ने हैसियत छैन्, माटो प्रकृती हो, हावा प्रकृतीको प्रवृती हो अनि पानी जीवन हो । यी सबै कुराहरुको रक्षा, सदुपयोग अनि उचित प्रयोगका वारेमा आज विश्व भरि कार्यशला गोष्ठीहरु र अन्य कार्यक्तम गरिँदै १९३ वढी देशहरुमा मनाईन्छ ।

पृथ्वी दिवसका अवसरमा नेपालमा विभिन्न जनचेतनामुलक कार्यक्रम गरिंदैछ । नेपालमा पर्यावरण एवं वातावरण संरक्षणका क्षेत्रमा कार्यरत सामाजिक संघसंस्थाहरुले पृथ्वी दिवसका अवसरमा विविध कार्यक्रम गर्दै आएकाछन् । यस्ता कार्यक्रममा सरकारी अधिकारीहरुले उपस्थिती जनाई ऐक्यवद्धता जनाउने गर्दछन् । पृथ्वी दिवसका दिन विभिन्न कलेज र विद्यालयका विद्यार्थीहरुले पृथ्वीमा भईरहेको बढ्दो प्रदुषणका विरुद्ध चेतनामूलक र्यालीको आयोजना गर्दछन् । कतिपय देशहरुमा पृथ्वी दिवसलाई अप्रिल १६ देखि २२ सम्म सप्ताहव्यापी कार्यक्रमका रुपमा मनाइन्छ ।

प्रवीधी र ब्यस्तताका वाबजुद पनि प्रकृतीमा रमाउदै रुख रोप्ने, हरियाली वढाउने, साईकल चलाउने र सकेसम्म पूर्नप्रयोग गर्न मिल्ने उर्जाको प्रयोग, प्लाष्टीकको कम प्रयोग अनि वातावरणीय संरक्षणको ज्ञान आजको आवश्यक्ता हो । प्रकृती सर्वोपरी छ, यसको सुरक्षा हाम्रो कर्तब्य हो । विश्वलाई पृथ्वी दिवसको शुभकामना सगरमाथाको चुचरो देखि मृत सागरको सतहसम्म पृथ्वीको माया वढोस् ।

हाम्रो पात्रोको लागि सुयोग ढकाल

---

स्वामी शशिधर जन्मजयन्ती

अर्घाखाँची जिल्लाको बामरुक गाउँमा जन्म भएको स्वामी शशिधरको आज जन्मजयन्ती परेको छ। स्वामी शशिधरको पिताको नाम दिशै शर्मा मरासिनी थियो । उन्नाइसौं शताब्दीका पहिला सन्तशिरोमणि मानिने स्वामी शशिधर एउटा साधु मात्र होइन,उनले आफ्नो जीवन कालमा धेरै ग्रन्थ पनि लेखेका थिए । उनले लेखेका प्राय सबै ग्रन्थ संस्कृत भाषामै छन् । आफ्नो बाल्यकालमा पाएकै शिक्षाले स्वामी शशिध ब्राह्मण विष्णु स्वामी सम्प्रदायमा दीक्षित भए, त्यसपछि पौडी गढवालमा क्यों कालेश्वर मठ स्थापना गर्दा केहि शिक्षा हाशिल गरेर उनि मुनि भए ।

स्वामी शशिधरले राजा रणबहादुर शाहलाई त्यसैगरी भीमसेन थापाका भाइ रणवीरसिंह थापालाई शिक्षा प्रदान गरेका हुन् भन्ने कथन छ। स्वामी शशिधरको जन्मजयन्तीको अवसरमा सबैलाई शुभ कामना।