अक्षय तृतीया | विश्व बौद्धिक सम्पत्ति दिवस

आज एउटा विशेष दिन हो, वर्षभरिमै लगन अनि योगका हिसाबले विशेष मानिएको आजको दिन, यस वर्षको अक्षय तृतीयाको चिरञ्जीवी तीथीमा हामी सबैलाई स्वागत छ ।

शुरु गरौं सातुको प्रसङ्गबाट किनभने आजको दिनको मुख्य आकर्षण अनि सरल ब्याख्या सातु खाने दिनका रुपमा रहेको छ । सातु अर्थात् चना, जाै जस्ता गेंडागूडी अथवा अन्नलाई भुटेर तयार पारीएको पीठो । यो यात्रामा बोक्न सजिलो, सहजै पच्ने अनि अडिलो खानेकुरा हो । कृष्ण र सुदामाका प्रसङ्ग देखि पौराणीक काल अनि मानव सभ्यताका विभिन्न चरणमा सातु यात्राका क्रममा प्राय लिएर हिंड्ने चलन रहेको छ । आज सातु खाने दिन हो, चढ्दो ग्रीष्मकालमा शितलता प्रदान गर्न जौ, मकै, गहुँ आदिजस्ता अन्नहरु बेग्ला बेग्लै भूटेर, पिसेर तयार गरिएको पीठोको आज विशेष महत्व रहेको छ । माटोको भाँडामा माथीबाट भिजेको कपडाले छोपिएको पानीको शितल अवयवसँग सातुलाई घोलेर खानुको मिठास अनन्य छ । अझ यस्ता सातु घोल्ने पानीमा अलैँची, सुकमेल, घयू, मह, मरिच, पिपला, सख्खर आदीजस्ता मरमसला र सुगन्ध मिसाएर सातुको स्वाद लिन पाएमा त उत्साह र उमगंको मिठास एकैपटक समाहित भएर आएको भान हुन्छ । यसरी सातु बनाउन सक्ने अन्नहरु प्राय सबै अकुंरण गर्न सक्नेअन्नहरु हुन्छन् । आजको आधूनिक विज्ञानले पनि नतमस्तक भई स्वीकारेको अकुंरणयोग्य अन्नहरुको महिमालाई प्राचीनकाल देखिनै हाम्रो संस्कारमा समाहित गर्न सक्षम हाम्रो वैदिक सनातन संस्कार कति वैज्ञानिक छ, मनन योग्य कुरा हो ।

यी त भए सातुका कुराहरु, आजको दिनलाई अन्य धेरै कुराहरुले पनि सम्झना र सर्मपण लायक बनाएका छन् । आजको दिनलाई यूगहरुको शुरुवाती दिनका रुपमा पनि लिइन्छ, आजकै तिथीबाटै औपचारीक रुपमा सत्य यूगको शुरुवात भएको थियो भने महाभारतको यूगको समाप्ती लगत्तै आजकै दिनबाट द्वापर यूग समापन भई त्रेतायूग शुरु भएको हो । यसै उल्लास र उत्सर्गका साथ आज वैशाख शुक्ल तृतीयाका दिन नेपाल, भारत, बगंलादेश, म्यानमार, पाकिस्तान लगायत विभिन्न एसियाली देशहरु अनि एसियाली डायस्पोरामा विश्वभरि अक्षय तृतीया मनाईन्छ ।

पौराणीक रुपमा अत्यन्त सफल मानिएका केही क्रियाकलापहरु आजकै लगनमा भएका हुन् जस्तै आजकै दिन देवादिदेव महादेव र हिमालय पूत्री पार्वतीबिच विवाह भएको थियो भने सनातन धर्मको आधारशिला महाभारत पनि आजकै दिनको लगनदेखि वेदब्यासले लेख्न थाल्नुभएको मान्यता छ । जे होस्, आजको दिन केही नयाँ र सकारात्मक आँट्नुभएको छ भने तपाईं सफल हुने पक्का छ है, इतिहास साक्षी छ ।

अक्षय भन्ने वित्तिकै क्षय गर्न नसकिने, विध्वशं गर्न नसकिने अर्थ लाग्दछ, आउनुहोस् यस अक्षय तृतीयामा गरिने एउटा नौलो परम्पराका बारेमा कुरा गरौं । आज अक्षय पूण्य प्राप्त गर्नका लागप वृद्धवृद्धाहरुलाई लौरो, छाता, खानेकुरा लगायत विभिन्न उपयोगी कुराहरु दान गर्ने चलन छ । अक्षय तृतीया यस अर्थमा अन्तरपुस्ता मायाका लागि पनि अत्यन्त महत्वपूर्ण दिन हो । अघिल्लो पुस्तालाई माया गर्न आजको दिनले एउटा अब्बल अभिब्यक्ति दिएको छ । अक्षय तृतीयामा आफ्ना प्रयोगकर्तालाई हाम्रो पात्रोको अक्षय माया ।

विश्व बौद्धिक सम्पत्ति दिवस



दुई टुक्रा जमिन, दुई तोला सुन अनि दुई हल गोरुहरु जस्ता थुप्रै भौतिक कुराहरुलाई सम्पतीका अवयव मानेर नेपाली समाज वर्षोदेखि बढ्दै आइरहेको छ । विश्व नै यसै गरि यहाँसम्म आएको हो, मरिचका दाना देखि सिमानाका जमिनका रेखाका लागि विश्वले यूद्ध गरेको छ । हाम्रै समाजमा पनि गोरुले धान खाएको अनि बाख्राले बिस्कुन खाएको सम्म घटना र झगडाहरुमा आआफ्ना सम्पती र सामानको रक्षार्थ भएका तर्क र परिवेश बुझ्न सकिन्छ ।

सम्पतीको परिभाषा अब भौतिक कुराहरुमा मात्र पनि कहाँ रह्यो र ? अब त शब्द, सञ्चार अनि अन्य बिभिन्न बौद्धिक तत्वहरु झनै प्रखर सम्पतीका रुपमा तुलना हुन र जोखिन थालेका छन् ।

अब कविका कविताले पनि उत्तिकै मुल्य बोक्न थालेका छन् जति हलियाको हलिले बोक्ने गर्दथे, गीतकारको गीत, पंक्तिकारको पंक्ति, गायकको आवाज, संगीतकारको रचना, खानेकुराको परिकारको रेसिपी देखि मसलाको मिश्रणसम्म सर्जकको सम्पती हुन् । व्यापारको ट्रेडमार्क, विज्ञापनको तवर देखि प्रविधीगत नवप्रर्वतनसम्म पनि बौद्धिक सम्पतीहरु हुन् । १९औं शताव्दीको अन्तसम्म विश्वमा बौद्धिक सम्पतीको अधिकारका कुराहरु भनएपनि २०औ शताव्दी बौद्धिक सम्पती अधिकारको शताव्दी भएको छ । बौद्धिक बिचार लगायतका अन्य कुराहरुको उत्पादकत्वमा उत्प्रेरणा गर्न यस अवधारणा ल्याएको बताइन्छ । सामान्यरुपमा भन्दा अब सम्पती कमाउन पसिना अनि दिमाग दुबैको उत्तिकै प्रयोग भनेर बुझ्न सकिन्छ ।
उदहारणका लागि कसैले हावावाट चल्न मिल्ने गाडी बनायो भने त्यो गाडी अनि उत्पादनका उपाय र प्रविधीहरु उसको बौद्धिक सम्पती हो । निश्चित समयसम्म उसको यस नवप्रवर्तनमा आर्थिक अधिकार रहन्छ र अन्य कसैले यसै उत्पादन या तवर प्रयोग चाहे उसंग इजाजत लिनुपर्ने हुन्छ । यो कुरा अन्य हरेक बौद्धिक उत्पादन अनि खोजमा लागु हुन्छ ।

हरेक वर्षको अप्रिल २६ तारिखका दिन विश्व समुदायले विश्व बौद्धिक सम्पती दिवस मनाउदछ, यस वर्षको बौद्धिक सम्तपी दिवसको सबैमा शुभकामना । हामीले कहिलेकाँही सुनेका पनि छौं कि कसैको चलचीत्रमा कसैको गीतको सानो अशं भएकोमा मुद्धा दायर भन्ने कुुराहरु पनि, यी सबै कुराहरु यसै बौद्धिक सम्पती अधिकारमा पर्दछ । सर्जकको अनुमती बिना केही कुरा या तवरहरु अरुले प्रयोग गर्न पाइन्न ।

दिमागको सिर्जनामा सर्जकको मौलिकता र व्यवसाहिकता दुबै हुन्छ र त्यसको संरक्षणको सस्थागत अभ्यास नै आजको दिनमा चर्चा गरिन्छ । अहिले डिजीटल यूगमा त झन विचार अनि बौद्धिकताको विश्वव्यापी एकै धारमा बाढि झैं आएको छ, यस बौद्धिक अधिकारको संरक्षण बीना त सर्जकको सिर्जनाको मुल्य नै रहन सक्ने अवस्था छैन् । हामीले सुन्ने गीतहरु देखि कपी पेस्ट गर्ने बिचार अनि भनाइहरु ति सर्जकका सम्पती हुन या हैनन् ? यदि हो भने के ती कुराहरु ति सर्जकका सम्पतीको उत्पादकत्व के ? आदि सोचनीय कुरा भएका छन् ।

कथाकारले कथा लेखेरै खान पाउन्, उनका कथा अनि चरित्रहरु नचोरिउन् । कविले कवितामै जीवन पाउन अनि उनका कवितामा उनैको मात्र अधिकार रहोस् अनि हरेक सर्जकले आआफ्नो सिर्जनाको मुल्य पाउन् । सर्जक र सिर्जना दुबैको सम्मान होस् । व्यापार, समाज अनि प्रविधी सर्वज्ञ बौद्धिक सम्पतीको रक्षा हुने वातावरण रहोस् । शुभकामना

हाम्रो पात्रोकालागी सुयोग ढकाल