Sonam Lhochhar/Shree Ballav Jayanti | सोनाम ल्होछार/श्रीबल्लभ जयन्ती | २०८० माघ २७

आउँदा दिनहरु

१३असोज

सोह्रश्राद्ध प्रारम्भ (प्रतिपदा श्राद्ध)/द्वितीया श्राद्ध आज
१४असोज

तृतीया श्राद्ध/अन्तर्राष्ट्रिय ज्येष्ठ नागरिक दिवस भोलि
१५असोज

चतुर्थी श्राद्ध/विश्व अहिंसा दिवस २ दिन पछि
१६असोज

मङ्गल चौथी व्रत/पञ्चमी श्राद्ध ३ दिन पछि
१७असोज

षष्ठी श्राद्ध/विश्व पशु दिवस ४ दिन पछि
१८असोज

सप्तमी श्राद्ध/विश्व शिक्षक दिवस ५ दिन पछि
१९असोज

महालक्ष्मी व्रत समाप्ति/अष्टमी श्राद्ध/विश्व मुस्कान दिवस ६ दिन पछि
२०असोज

जितिया पर्व (पर्व मनाउने महिला कर्मचारीलाई मात्र बिदा)/नवमी श्राद्ध ७ दिन पछि
२१असोज

दशमी श्राद्ध ८ दिन पछि
२२असोज

विश्व हुलाक दिवस ९ दिन पछि
२३असोज

इन्दिरा एकादशी व्रत/एकादशी श्राद्ध/ मघा श्राद्ध/विश्व मानसिक स्वास्थ्य दिवस १० दिन पछि
२४असोज

द्वादशी श्राद्ध ११ दिन पछि
२५असोज

प्रदोष व्रत/त्रयोदशी श्राद्ध/गैर आवासीय नेपाली दिवस/विश्व दृष्टि दिवस १२ दिन पछि
२६असोज

चतुर्दशी श्राद्ध/विश्व प्राकृतिक प्रकोप नियन्त्रण दिवस १३ दिन पछि
२७असोज

औंसी श्राद्ध/ पितृ विसर्जन १४ दिन पछि
२८असोज

घटस्थापना / नवरात्र आरम्भ/अन्तर्राष्ट्रिय ग्रामीण महिला दिवस / विश्व हातधुने दिवस १५ दिन पछि
२९असोज

विश्व खाद्य दिवस १६ दिन पछि
३०असोज

अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस १७ दिन पछि
१कार्तिक

तुला संक्रान्ति १८ दिन पछि
४कार्तिक

फूलपाती २१ दिन पछि
५कार्तिक

महाअष्टमी/ कालरात्रि २२ दिन पछि
६कार्तिक

महानवमी २३ दिन पछि
७कार्तिक

विजया दशमी/देवी विसर्जन/संयुक्त राष्ट्रसंघ दिवस / विश्व विकास सूचना दिवस २४ दिन पछि
८कार्तिक

पापांकुशा एकादशी व्रत २५ दिन पछि
९कार्तिक

दशैं बिदा/प्रदोष व्रत २६ दिन पछि
११कार्तिक

कोजाग्रत पूर्णिमा व्रत/खण्डग्रास चन्द्र ग्रहण/पूर्णिमा व्रत २८ दिन पछि
१४कार्तिक

विश्व शहरीकरण दिवस ३१ दिन पछि
१९कार्तिक

राधाष्टमी व्रत ३६ दिन पछि
२२कार्तिक

विश्व रेडियोग्राफी दिवस ३९ दिन पछि
२३कार्तिक

रमा एकादशी व्रत/विश्व स्वतन्त्रता दिवस ४० दिन पछि
२४कार्तिक

धन त्रयोदशी व्रत (धन्तेरस)/प्रदोष व्रत/शान्ति र विकाशका लागी विश्व विज्ञान दिवस ४१ दिन पछि
२५कार्तिक

काग तिहार/धनवन्तरी जयन्ती/महागुरु फाल्गुनन्द जयन्ती (किराँत धर्मावलम्बीहरूलाई बिदा) ४२ दिन पछि
२६कार्तिक

लक्ष्मी पुजा / महाकवी लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको जन्म जयन्ती/नरक चतुर्दशी/सुखरात्री/कुकुर तिहार ४३ दिन पछि
२७कार्तिक

सोमबारे औंसी ४४ दिन पछि
२८कार्तिक

गोवर्धन पूजा / म्ह: पूजा / नेपाल सम्वत ११४४ प्रारम्भ/विश्व मधुमेह दिवस ४५ दिन पछि
२९कार्तिक

भाई टिका / किजा पूजा ४६ दिन पछि
३०कार्तिक

तिहार बिदा/अन्तर्राष्ट्रिय सहनशीलता दिवस ४७ दिन पछि
१मंसिर

वृश्चिक संक्रान्ति /अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थी दिवस ४८ दिन पछि
३मंसिर

छठपर्व व्रत/विश्व शौचालय दिवस ५० दिन पछि
४मंसिर

गोपाष्टमी/विश्व टेलिभिजन दिवस ५१ दिन पछि

ज्योतिषहरू

Jyotish Dipendra Khatiwada

सम्पुर्णानन्द संस्कृत बिश्वब...

Jyotish Mohan Ghimire

सम्पुर्णानन्द संस्कृत विश्वव...

Jyotish Narayan Prasad Gautam

गुरुकुल शिक्षा प्रणालीबाट ज्�...

Jyotish Khagendra Subedi

सम्पूर्णानंद संस्कृत विश्ववि...

Jyotish Khageshwor Subedi

गुरुकुल पद्दति बाट ज्योतिषीय �...

Jyotish Vaman Sapkota

शिक्षा - व्याकरणाचार्य, पौरोही...

Jyotish Deepak Prasad Kafle

सम्पूर्णानन्द संस्कृत विश्वव...

Jyotish Damodar Kaushik

ज्योतिष र व्याकरण विषयमा आचार�...

Jyotish Dr. Janak Bhatta

विगत ३५ वर्षदेखि कुण्डली निर्�...

Acharya Choodamani Pathak

सम्पूर्णानन्दसंस्कृत विश्वव�...

Jyotish Damodar Poudel

नेपाल संस्कृत विश्व बिद्यालय�...

Jyotish Ghanashyam Pokharel

नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालयब...

Jyotish Narayan Prasad Dulal

सम्पूर्णानन्द संस्कृत विश्वव...

Jyotish Mukunda Sharma

स्वाध्याय, सत्सङ्ग र सदाचारजस�...

Jyotish Purushottam Ghimire

नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालय, �...

Jyotish Smarika Acharya

बाल्मीकि बिद्यापिठ बाट ज्योत�...

TALK TO JYOTISH

साहित्य / ब्लग

Jan/Feb 2024

आज

२०८० माघ

२७
शनिवार

Feb 10, 2024
माघ शुक्ल प्रतिपदा
सोनाम ल्होछार/श्रीबल्लभ जयन्ती ( Sonam Lhochhar/Shree Ballav Jayanti )

MY NOTE

तपाईँले आजको मिति भन्दा पछिको नोट हाल्नु भएको छैन । तपाईँले जन्मदिन, मिटिङ, सम्झनु पर्ने कुराहरु, बिल तिर्ने दिन आदि टिपोट टिप्न सक्नुहुन्छ ।

सोनाम ल्होछार/श्रीबल्लभ जयन्ती

ल्होछार अर्थात् ‘ल्हो’ भन्नाले साल अथवा संवत् अनि ‘छार’ भन्नाले नयाँ वर्ष भन्ने बुझाउँछ । अर्थात्, पुरानो वर्षलाई विदा गरी नयाँ प्रवेश गर्ने दिन हो । तामाङ समुदायमा यो दिन हर्साेल्लास मनाउँछन् । त्यसमा पनि नेपाल बहुजातीय, बहुसांस्कृतिक, बहुधार्मिक र बहुभाषिक विशेषता–विधिता बोक्ने मुलुक हो ।

आउनुहोस्, सोनाम ल्होछारअन्र्तगत गोरु–वर्षमा यहाँहरुलाई स्वागत छ । सोनाम नयाँ वर्ष हर्षाेल्लासका रुपमा मनाऔं, अनि शुभकामना साटासाट गरौं ।

पहिले उहिले पात्रोको चलन नहुँदा तामाङ समुदायमा १२ वर्षको अवधिलाई १२ पशु–पन्छी वर्षका रुपमा आत्मसात् गर्दै समयको मापन गर्दथे । घडीको साटो आकाशमा सूर्यको गति र अवस्था हेरेर समय र काल चाल पाँउथे । त्यसै बेलादेखि ल्होसार मनाउने परापूर्व आधारहरु खडा भएका हुन् ।

तामाङ समुदायबारे लेखिएका पुस्तकहरु अनि शोधहरु अध्ययन गर्दा ‘ता’ भन्नाले घोडा अनि ‘माङ’ भन्नाले लडाकुहरु भन्ने बुझिन्छ । यसअर्थ, साहसीहरुको समुदाय तामाङहरु वास्तवमै आफ्नो साहस, विरता अनि रण कौशलताका लागि नेपालमा मात्र नभई संसारभरि चिनिन्छन् । ‘ल्होछार’ शब्द ‘ल्हो’ अर्थात् वर्ष वा साल र ‘छार’ वा ‘सार’ अर्थात् नयाँ भन्ने दुई शब्द मिलेर बनेको छ ।

यस दिन तामाङ समुदायले विशेष परम्परागत अनि सांस्कृतिक महत्वका साथ ल्होछार मनाउँछन् । यसरी नेपालको पहाडी र उच्च पहाडी भेगमा बसोवास गर्ने तामाङ समुदाय लगायत उत्तर छिमेकी मुलक चीनसहितका बौद्धमार्गीहरुको घनत्व रहेको क्षेत्रमा पनि आजको दिनलाई हर्ष बढाई गर्दै नयाँ वर्ष मनाउने गर्छन् ।

तामाङहरुलाई प्रकृतिप्रेमी समुदायका रुपमा पनि चिनिन्छन् । विशेषगरी नेपालमा तामाङ जातिले सोनाम ल्होछारका अवसरमा कूलपूजा र प्रकृतिको पूजा गर्ने गर्छन् । यस समुदायमा आज छोरी–चेलीलाई बोलाएर टिका लगाइदिने गरिन्छ ।

सोनाम ल्होछार राष्ट्रिय पर्व भएका कारण राष्ट्र प्रमुखदेखि अन्य विशिष्ट ओहोदाका व्यक्तिहरुले समेत शुभकामना सन्देश दिने चलन छ । ल्होछार मनाउने समुदायमा ‘ल्होसार’ अर्थात् वर्षहरु बाह्रवटा हुन्छन् । ती वर्षका नामहरुलाई मुसा, गाई, बाघ, खरायो, ड्रागन, सर्प, घोडा, भेडा, बाँदर, चरा, कुकुर र सुँगुर जस्ता पशुपन्छी र जीवजन्तुका नामबाट राखिएको पाइन्छ । मुसाबाट शुरु हुने वर्षहरु बँदेल वर्षमा पुगेर सकिन्छ ।

नेपालमा ल्होछार मनाउने प्रचलन चीन तथा चीन प्रशासित तिब्बतमा मनाइने पर्वसँग मिल्दोजुल्दो छ । चिनियाँ पात्रोमा पनि नयाँ वर्षलाई विभिन्न पशुपन्छीका नामले सम्बोधन गरिन्छ । त्यसो त तामाङ समुदायले चिनियाँ पात्रोभन्दा बेग्लै अनि मौलिक आफ्नै पात्रोको प्रयोग गर्ने गर्छन् जसलाई ‘चन्द्र पात्रो’ भनिन्छ । बौद्ध धर्म अनुसार, तामाङ जाती महायान सम्प्रदायका हुन् । तामाङका अलवा अतिरिक्त यो पर्व शेर्पा, गुरुङ, मगर, थकाली, जिरेल, नेस्याङ्वा, भोटे, दुरा र लेप्चा लगायतका जातीले मनाउँछन् ।

गुरुङले मनाउने ल्होछारलाई ‘तोला ल्होछार’, तामाङ लगायतका जातिले मनाउनेलाई ‘सोनाम ल्होछार’, शेर्पा र भोटे जाती लगायतले मनाउने ल्होछारलाई ग्याल्पो ल्होछार भनिन्छ । सोनाम ल्होछार पर्व तामाङ जातीहरु पुगेका नेपालसहितका अन्य मुलुकहरु सिङ्गापुर, मङ्गोलिया, मलेसिया, भारत, थाइल्यान्ड, भियतनाम, भुटान, लाओस, म्यान्मार, जापान लगायतका देशमा मनाइँदै आएको छ ।

आजको दिन यी देशहरुका अधिकांश बौद्ध–विहारहरु उल्लासमय हुन्छन् । रंगीन सजावटका ध्वजा पताका अनि पुष्पद्वारलगायत अन्य मनमोहक सजावटले आज बौद्ध–विहार बडो आकर्षक देखिन्छ । मुख्यतया डाँडाकाँडामा भएका नेपाली बौद्ध–विहारहरुमा गरिएको यस्तो सजावटले परैबाट आँखा तान्छ र असिम आनन्दको अनुभूति गराउँछ ।

आज माघ शुक्ल प्रतिपदा भएकाले यस संवत अनुरुप भने सोनाम ल्होछार हो । ल्होछारको महिनाभरि सबैलाई शुभकामना छ ।

सोनाम ल्होछारका अवसरमा घर बस्तीहरु सफा गरी बुद्धका चित्रहरु अंकित ध्वजापताकाहरु टाँगेर बुद्धको पूजाअर्चना गरिन्छ । कतिपय ठाउँ र गाउँमा लामा र मुखियाको उपस्थितिमा सबैजना एकै ठाउँमा भेला भई नाच–गानसहित रमाइलो पनि गरिन्छ । यसरी गाइने अनि नाचिने गीतहरूलाई ‘तामाङ सेलो’ भनिन्छ । सुस्तरी तर वडो मधुर रुपमा गाइने सेलोका भाकामा डाँडापाखा, कन्दरा अनि दैनिक जीवन भोगाई लगायत माया–प्रेमका भावनाहरु पनि समावेश हुन्छ ।

डम्फू चाहिँ यस समुदायको हस्ताक्षर बाजा हो । डम्फू अनि सेलोको सुमधूर मिश्रण मनमोहक हुन्छ । धेरैजसो यस्ता सामुदायिक कार्यक्रमहरु खुला आकाशमुनि गरिन्छ । उनीहरु परम्परागत तामाङ पहिरनमा सजिन्छन् । उनीहरु अरु समुदाय अनि सबै धर्मका ब्यक्तिहरुलाई खुल्ला हृदयले स्वागत गर्छन् ।

नकारात्मक तत्व हटाउन, आशा जगाउने सकारात्मकपन र शक्ति डाँक्न तान्त्रिक विधिअनुरुप नृत्य पनि गरिन्छ ।

लामाहरुसँग आशिष् लिएर आजको दिन वर्षभरिका लागि शुभ साइतको अपेक्षा राखिन्छ । काठमाण्डौमा टुँडिखेलबाट -याली र महोत्सव समेत गरिन्छ । महोत्सवमा तामाङ समुदायमा प्रचलित खाना, कला–संस्कृति र भेषभूषाको पनि प्रदर्शन गरिन्छन् । यसरी विभिन्न कार्यक्रम लगायत मेलाहरु आयोजना गरिँदै अनि शुभकामना आदान–प्रदान गर्दै तामाङ समुदायले सैयौं वर्ष पुरानो आफ्नो संस्कार अनि पहिचानलाई पुस्तौं पुस्तासम्म सफलतापूर्वक कायम राख्दै आएका छन् ।

सुँगुर, हाँस, कुखुरा, खसी लगायतका विभिन्न परिकारका मासुहरु तयार पार्दै विशेष उत्सवमा विभिन्न गुलिया मिठाईहरु बनाएर आजको दिन घरघरमा भोज गर्ने अनि आफन्त भेट्ने चलन छ । समुदायका सबैजना एकै ठाउँमा भेला हुँदै सामूहिक रुपमा चाडबाड मनाइन्छ । अनि सरल, सभ्य रुपमा मिलनसार शैलीको सन्देश दिन तामाङ समुदायहरु वास्तवमै एउटा अनुकरणीय मानिन्छन् ।

सोनाम ल्होछारको शुभकामना । असल कामनाहरु अनि आशाहरुले सबैलाई पछ्याओस् ।

श्रीबल्लभ जयन्ती
वैष्णव सम्प्रदायका एक महान धार पुष्टिमार्गका मार्गदर्शक र शुद्धाद्वैत दर्शनका स्थापक आचार्य बल्लभलाई युगले जन्मजन्मान्तर सम्झना गर्नेछ । श्रीकृष्ण भगवानका प्रभावशाली भक्त अनि कृष्ण दर्शनका पूर्नब्याख्या गरेका आचार्य बल्लभको जयन्ती आज विश्वभरिका सनातन सम्प्रदायले आज धुमधामसाथ मनाउँदैछन् ।

एक महान दार्शनिक र भक्ति मार्गको प्रखर प्रवक्ता आचार्य वल्लभलाई ‘साकार ब्रह्मवादैक स्थापकका स्वरुपमा पनि चिनिन्छ । बल्लभाचार्यले अनेक भाषा, ग्रन्थ एवं स्तोत्रहरुको रचना गर्नुभयो । जसमध्य यमुनाष्टक, बालबोध, सिद्धान्त मुक्तावली, पुष्टिप्रवाहमर्यादाभेद, सिद्धान्तरहस्य, नवरत्नस्तोत्र आदिलाई उहाँको चर्चित रचनाहरुको रुपमा स्मरण गरिन्छ ।

त्यसबाहेक बल्लभले संस्कृत भाषामा भएका थुप्रै ग्रन्थहरुलाई सर्वसाधारणले बुझ्न सहज हुने गरी सरल भाषामा अनुवाद गर्नुभयो । आजको दिन यिनै महाप्रभु वल्लभाचार्यको जन्म जयन्ती हो ।

सन् १४७९ मा आचार्य बल्लभको जन्म बनारसमा भएको थियो । सानै उमेरमै आफ्नो सुपुत्रको प्रतिभा देखेर बल्लभको पिताले आठ वर्षको उमेरमा उनलाई शिक्षाको लागि आचार्य विष्णुसिट्टा कहाँ पठाए । तेह्र वर्षको उमेरमा श्री बल्लभले वेद–वेदांग आदि जस्ता सबै धर्मशास्त्रहरूको पूर्ण अध्ययन गर्नुभइसकेको थियो ।

श्री बल्लभको उमेर बढ्दै गएसँगै उहाँको ज्ञानको प्रसिद्धि चारै दिशामा प्रसारित हुन थाले । पछि श्री बल्लभले शंकराचार्यको उपदेशहरुको खण्डन गर्दै ब्रम्हाले पनि यो जगतको सत्यता नबुझेको भनि बताउनुभयो । यसैकारण श्री वल्लभका दार्शनिक सोचलाई ‘शुद्धाद्वैत’ पनि भनियो । उहाँको दार्शनिक सोचहरुबाट अति प्रेरित हुँदै त्यसबेलाका विजयनगरका राजाले बल्लभलाई श्रीमद् आचार्यको उपाधिबाट विभूषित गरेका थिए । त्यसबेलादेखि नै बल्लभ महाप्रभु बल्लभाचार्यको रूपमा प्रतिष्ठित हुनुहुन्छ ।

मकर स्नान समापन
कृष्णगण्डकी र त्रिशुली नदिको संगम देवघाटको वेणीमा विधिपूर्वक बाँसको लिगों गाडेर शुरु गरिएको मकर स्नानको आज औपचारीक समापन भएको छ । माघेसंक्रान्तिको अघिल्लो दिन यसरी दोभानमा बाँसको लिगों गाडेपछि मकर स्नानको औपचारीक् आरम्भ हुन्छ । उक्त दिन सूर्य धनु राशीवाट मकर राशीमा प्रवेश गर्ने हुँदा यस दिनलाई मकर सक्रान्ति र त्यस दिनवाट शुरु हुने स्नानलाई मकर स्नान भनिएको हो । माघ महिनाभरि चलेको यस पवित्र स्नानमा तिर्थालुहरुको सहभागिता रहन्छ । अन्यवर्षहरु झैं यस वर्ष चाँही देवघाटमा तिर्थालुको सहभागिता कम भएको बताइन्छ । यस वर्षको मकर स्नानले हाम्रो पीडा र संकटको मोचन गरोस् ।

सबको जय होस् ।

हाम्रो पात्रोका लागि सुयोग ढकाल