World Health Day/Pahachahre | विश्व स्वास्थ्य दिवस/पाहाँचःह्रे | २०८० चैत २५ | Hamro Patro

पाहाँचःह्रे । विश्व स्वास्थ्य दिवस

अतिथि चतुर्दशी
"पाहाँ" भन्नाले अतिथि भनेर बुझिन्छ भने "चःह्रे" भनेको चतुर्दशीलाई भनिने गरिन्छ। आफू मात्र भोज खाने या रमाइलो गर्ने नभई सबै साथीभाइ र मित्र जनलाई बोलाएर भोज गर्ने र रमाइलो गर्ने चाड भएकाले होला यस चर्तुदशीलाई पाहुना आउने भनेर पाहाँ भनिएको हुनपर्दछ । यस दिनलाई "पिशाच चतुर्दशी" पनि भनिन्छ। चैत्र कृष्ण पक्षको चर्तुदशीलाई पाहाँचःह्रे भनेर रमाईलोका साथ मनाउने परम्परागत चलन छ ।

वर्षको अन्तिम चतुर्दशी
यस वर्षको यो अन्तिम चतुर्दशी पनि हो । सकिँदो जाडो, सुरुवाती गर्मी अनि सुख्खापनाको मौसममा हुन सक्ने रोग व्याध र विपतहरुको धार्मिक समापन र आस्थागत गन्तव्यका रूपमा यस चर्तुदशीलाई लिइन्छ । पहिले पहिले त नेवा समुदायमा आजका दिन मकलमा आगो बालेर उक्त धुवाँ घरमा लगाउने र त्यसको प्रभावले भूतप्रेत लगायतका कुराहरू र विपतहरु नलाग्ने, रोग व्याध निर्मूल हुने विश्वास गरिन्थ्यो ।

हिन्दु र बौद्ध दुवै मार्गका लागि यस चर्तुदशीको महत्त्व
यस दिनलाई हिन्दु र बौद्ध दुवै मार्गका नेवा समुदायले अत्यन्त श्रद्धाका साथ मान्ने गर्दछन् । आजका दिन गणेश, भैरव, भगवती र अष्ट मातृकाको विशेष पूजा गर्ने र खट निकाल्ने चलन पनि छ । विभिन्न टोलमा रहेका विभिन्न देवताहरूलाई कुखुरा, हाँस, बोका, राँगा बली दिएर चाड मनाउने चलन छ । नक्साल भगवती, तख्ति अजिमा, लुँचुभुलू अजिमा, न्ह्याय्कंतला अजिमा, कंगः अजिमा, न्यतमरु अजिमा, वटु र टेत्रबहाःका लुँमधि अजिमा, चार ढुङ्गेका नरसिंहको खट जात्रा गरिन्छ । यसरी विभिन्न टोलमा विभिन्न देवताहरूको जात्रा गर्दा बाजा बजाउँदै, गीत गाउँदै देवताका खट बोकेर घुमाउने गरिन्छ ।


आजको दिन इन्द्रायणी (लुति अजिमा) बाहेक अरू सबै अजिमाहरूलाई खटमा राखेर पूजा गर्नको लागि टोल टोलबाट लिएर जाने गरिन्छ। इन्द्रायणी आफ्नो अरू अजिमा दिदीबहिनी भन्दा निक्कै गरिब थिइन। एक दिन दिदी अजिमाले सबैलाई भोज बोलाउँदा इन्द्रायणी अर्थात् लुति अजिमा सम्पन्न नभएकाले उनलाई हेला गरेर खाना फ्याँकेर दिन्छिन्। त्यसरी फ्याकेको खानाले लुति अजिमाको बच्चाको अनुहारमा लाग्न गई रगत निस्किन्छ। अपमानित भएर त्यहाँबाट सरक्क निस्किएर हिँडेकी इन्द्रायणीले बाटोबाट एउटा फर्सी किनेर लान्छिन्, तर त्यो फर्सी काट्दा त्यहाँबाट एउटा सर्प निस्किन्छ। इन्द्रायणीले अब त्यो फर्सी पनि खान नहुने भनेर फ्याँक्न जाँदा एक्कासि त्यो फर्सी सुनमा परिणत हुन्छ। त्यसपछि, अर्को वर्ष फेरी दिदी अजिमाले भोज बोलाउँदा, इन्द्रायणी सम्पन्न भएर जान्छिन्। यस पटक उनको छुट्टै सत्कार गरिन्छ। तर, लुति अजिमाले यो सत्कार आफ्नो धनको लागि मात्र भएको भनेर आफू त्यहाँबाट बच्चाहरू सहित निस्किन्छिन्। त्यसैले आजको दिन इन्द्रायणीको भने खट निकालेर पूजा गरिँदैन। इन्द्रायणीको पूजा आजभन्दा लगभग ४ महिना अघि नै बाला चतुर्दशीको दिन गर्ने गरिन्छ।

लुकुमहाद्य
आजको दिन बेलुका लुकेको महादेव (लुकुमहाद्य:)को विशेष पुजा आराधना गरी मनाइन्छ। भूत, प्रेत या पिशाचलाई महादेवका गणहरू मानिन्छ। आज भन्दा आठ दिन अगाडी अर्थात् चैत्र कृष्ण अष्टमीको दिन सानो शिव लिङ्गलाई एउटा खटमा राखी बाजा बजाएर काठमाडौँको बुद्ध बिहारको फोहोर फ्याँक्ने ठाउँमा सफा गरेर राख्ने गरिन्छ। फोहोर ठाउँमा जे भेट्यो त्यही खाएर बसेको यो महादेवको पिशाच रूप हो। आजको दिन यी महादेवलाई त्यहाँबाट निकालेर सफा गरी पंहेलो रायो, लसुनको बोट,जाड र भोजका अन्य परिकारहरू चढाएर पूजा गरिन्छ। यो चाडमा यही पिशाच रुपी महादेवको पूजा आराधना गरिने भएकाले नै यसलाई पिशाच चतुर्दशी भनिएको हो।

आजको दिन नेवार समुदायमा मुकुन्डो लगाएर नाच देखाउने प्रचलन पनि छ। आजको दिन नेवार समुदायमा एउटा भव्य भोज आयोजना गरी आफ्नो चेलीबेटी, आफन्त र इष्टमित्रहरूलाई घरमा बोलाउने चलन छ। यसै कारण पनि आजको दिनले पारिवारिक सम्बन्ध बिचको माया, प्रेम, सद्भावना र एकतालाई थप मजबुत बनाउने मान्यता छ।

यस चर्तुदशीको अर्को महत्त्व भनेको यसको भोलिपल्ट हुने घोडे जात्रा हो । गुरुमापालाई टुँडिखेलमा गाडी राखेकाले घोडाको खुट्टाले कुल्चाउनुपर्छ भनी घोडा दौडाउने गरिएको हो भनिन्छ । नेपाल सम्बत ७८७ तिर काठमाडौँका राजा प्रताप मल्ल र पाटनका राजा श्री निवास मल्लबिच मनमुटाब भएकोले पाटनका जनता काठमाडौँमा घोडे जात्रा हेर्न नजाओस् भनी पाटनमै भोलाख्यः टोलमा एउटा घोडा दौडाउने चलन गरिएको हो भनिन्छ ।

यी विषयमा भोलि घोडे जात्रा दिन विशेषमा कुरा गर्नेछु । आजका लागि सबैमा पाहाँचःह्रेको शुभ कामना।

विश्व स्वास्थ्य दिवस २०२४

 

पृष्ठभूमि
विश्व स्वास्थ्य दिवस हरेक वर्ष अप्रिल ७ मा मनाइने विश्वव्यापी स्वास्थ्य सचेतना दिवस हो । सन् १९४८ मा विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन को स्थापना भएको दिन र विश्वभरका मानिसहरूले सामना गरिरहेका महत्त्वपूर्ण स्वास्थ्य समस्याहरूको बारेमा चेतना जगाउन यो दिवस मनाइन्छ। सन् १९४८ मा विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनले पहिलो विश्व स्वास्थ्य सम्मेलन आयोजना गरेको थियो । सभाले सन् १९५० देखि लागू हुने गरी प्रत्येक वर्षको अप्रिल ७ लाई विश्व स्वास्थ्य दिवसका रूपमा मनाउने निर्णय गरेको थियो । विश्व स्वास्थ्य दिवस यस कारणले विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन को स्थापनाको रूपमा मनाइन्छ, र यो सङ्गठनले हरेक वर्ष विश्वव्यापी स्वास्थ्यको लागि महत्त्वपूर्ण विषयहरूमा विश्वव्यापी ध्यान आकर्षित गर्ने अवसरको रूपमा प्रयोग गरिन्छ ।

प्रत्येक वर्ष, डब्ल्यूएचओले विश्व स्वास्थ्य दिवसको लागि एक विषयवस्तु चयन गर्दै ती विषयवस्तु अन्तर्गत रहेर जनचेतना फैलाउने गर्दछ । विश्व स्वास्थ्य दिवस एक विश्वव्यापी अभियान हो जसले विश्वव्यापी नेताहरूदेखि सबै देशका जनतासम्म सबैलाई आमन्त्रित गर्दछ । विश्वव्यापी प्रभावको साथ एउटै स्वास्थ्य चुनौतीमा ध्यान केन्द्रित गर्न। नयाँ र उदीयमान स्वास्थ्य समस्याहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्दै, विश्व स्वास्थ्य दिवसले मानिसहरूको स्वास्थ्य र कल्याणको रक्षा गर्न सामूहिक कार्य सुरु गर्ने अवसर पनि प्रदान गर्दछ।

वर्ष २०२४ को नारा
वर्ष २०२४ मा विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनले आफ्नो स्थापनाको ७६औँ दिवस मनाउँदै स्वास्थ्यका समग्र पाटाहरूमा एकरूपमा जनचेतना फैलाउन " My Health My Rights" भन्ने नारालाई आत्मसाथ गरेको छ । यसको अर्थ मेरो स्वास्थ्य मेरो अधिकार भन्ने रहन्छ र यस वर्ष विश्वभरि स्वास्थ्य सेवाको पहुँचलाई विशेष पैरवी गरिँदै छ ।
विश्व स्वास्थ्य दिवसका दिन विभिन्न स्वास्थ्य अभियान, सेमिनार, सम्मेलन, र सामुदायिक प्रयासहरू सहित विश्वभरका विभिन्न कार्यक्रमहरू र गतिविधिहरूद्वारा यो दिवस मनाइन्छ। यस दिवसको लक्ष्य भनेको नै स्वस्थ जीवनलाई प्रवर्द्धन गर्नु र मानिसहरूलाई उनीहरूको स्वास्थ्य र कल्याणको रक्षा गर्न सक्रिय कदमहरू चाल्न प्रोत्साहित गर्नु हो।

के तपाइलाई थाहा छ
विश्वमा बायु प्रदूषणले गर्दा हुने फोक्सोको क्यान्सर, हृदय रोग र स्ट्रोकहरूले हरेक मिनेटमा १३ जनाको मृत्यु हुने गर्दछ ।
प्रत्येक १० जना मध्य ९ जनाले प्रदूषित हावामा श्वास फेर्न पर्ने अवस्था छ ।

विश्वभरिका ३ दशमलव ६ बिलियन मानिसहरूसँग उपयुक्त शौचालयको पहुँच छैन भने २ बिलियन मानिसहरूमा शुद्ध खानेपानीको पहुँच छैन ।
आजका मितिमा पनि हरेक वर्ष विश्वभरि ८२९००० जना मानिस झाडापखालाले मर्ने गर्दछन् ।

अझ कोभिड पछिको विश्वमा त झन् मानसिक समस्याहरूको बाढी नै आएको छ । यस सन्दर्भमा विश्व स्वास्थ्य दिवस सन् २०२४ को महत्त्व असाध्यै बढेर गएको छ ।

कोभिड पछिको विश्वमा अलिक फरक खालको स्वास्थ्य चुनौतीहरू देखिन थालेको अवस्था छ । मानसिक स्वास्थ्य र संवेगात्मक नियन्त्रणमा केन्द्रित गरेर सार्वजनिक स्वास्थ्यका आयामहरू तय गर्न विश्वभरिका सरकार र निजी स्वास्थ्य सेवा प्रदायकहरू अग्रसर भएको पाइन्छ । शरीर र दिमाग दुवैको स्वास्थ्य र सन्तुलनलाई केन्द्रमा राख्दै यस वर्षको विश्व स्वास्थ्य दिवसमा व्यायाम, आहार, बिहार, निन्द्रा र जीवनको सन्तोष सबै कुराप्रति एक चोटि सबै जनाले पूनरावोलोकन गर्ने समय आएको छ ।

विश्व स्वास्थ्य दिवसको सबैलाई शुभकामना ।

-हाम्रो पात्रोका लागि सुयोग ढकाल